ايتنا - به خاطر یک مشت دلار!

نویسنده: دانیل ولف
مترجم: آیدا محمدی ترکان
باتری نوت‌بوک‌ها درست دو هفته پس از پایان دوران ضمانت به اتمام می‌رسد! برخی گوشی‌های تلفن همراه خیلی زود به تاریخ می‌پیوندند و پرینترهای جوهرافشان حتی با داشتن کارتریج‌های نو کار خود را انجام نمی‌دهند. این اتفاقات میلیون‌ها بار در جهان رخ می‌دهند.

اما فکر کنید ببینید در پنج سال گذشته چند تکنولوژی را داوطلبانه به دلیل آمدن فناوری بهتر یا از روی اجبار به خاطر نقص فنی کنار گذاشته‌اید؟ چند وسیله منزل یا ماشین اداری را در اماکن بازیابی یا انبارها رها کرده‌اید؟

اگر شما مصرف کننده‌ای متوسط‌الحال باشید احتمالا تا کنون دو گوشی همراه، حداقل یک رایانه یا نوت‌بوک، یک دوربین دیجیتال، یک مانیتور CRT یا تلویزیون یا یک پرینتر را از سرویس خارج کرده‌اید.

این لیست ممکن است شامل اسکنر، پخش دی‌وی‌دی و فهرست پروپیمانی از ابزارهای الکترونیک و شبکه نیز باشد. نواقص متنوعی که موجب خروج این ماشین‌ها از سرویس‌دهی می‌شود باعث بدبینی‌هایی شده است و احساستان به شما می‌گوید کاسه‌ای زیر نیم کاسه است...

همه چیز از یک لامپ شروع شد!
در پشت پرده این پیشرفت دیوانه‌وار الگویی تاریخی در جریان است. حدود ۹۰ سال پیش در کریسمس سال ۱۹۲۴ تمامی دست‌اندرکاران مشهور صنعت تولید لامپ در هتلی در وین جمع شدند.

اما هدف آنها به روشنی محصولی که تولید می‌کردند نبود: شرکت‌های آسرام، فیلیپس، جنرال اکتریک و Co. سازمانی سری را تحت عنوان «فوبوس» (Phoebus) راه‌اندازی کردند. هدف این سازمان کسب سود بیشتر از طریق تولید محصولات با عمر کمتر بود.

آنان با آنکه می‌توانستند لامپ‌هایی با عمر ۲۵۰۰ ساعت تولید کنند به مهندسانشان دستور دادند که عمر محصولات را در چند سال آینده تا ۱۰۰۰ ساعت کم کنند و این روند به صورتی سیستماتیک تداوم یافت.
حتی شرکت‌ها سازوکاری بنیان نهادند تا از پایبندی رقبا به این اصول و تولید لامپ‌هایی که طول عمر زیادی ندارند اطمینان حاصل کنند.

هر شرکتی که لامپی با طول عمر بالا تولید می‌کرد باید مبلغی را به عنوان جریمه به دیگر اعضای سازمان پرداخت می‌کرد! این نقشه شوم کارساز شد: از آن پس طول عمر لامپ‌ها در جهان کاهش چشمگیری داشته و تا پایان آن دهه فروش لامپ‌ها بسیار افزایش یافت.

در سال ۱۹۴۲ دولت ایالات متحده سازمان فوبوس را شناخت. شواهد عینی که شامل توافقات و پرداخت جریمه‌ها بود کشف شد. سلسله دادگاه‌هایی طولانی تا دهه ۵۰ تشکیل شد.

با اینکه قوانین توافقات شرکت‌ها و کاهش عمدی عمر محصولات را نهی‌می‌کند، تولیدکنندگان را وادار به پرداخت غرامت‌های سنگین نکرد. تعجبی هم ندارد که در دهه‌های پس از آن اوضاع هیچ تغییری نکرد.

شرکت‌ها با هم قرادادهای سری تحت نام‌هایی ساختگی می‌بستند. نتیجه آنکه علیرغم پیشرفت تکنولوژی هنوز هم بسیاری لامپ‌های کلاسیک عمری حدود ۱۰۰۰ ساعت دارند.

فرسودگی عمدی: سرهم‌بندی صنعتی
تقلب در خدمت کسب‌وکارهای عمده آمد و هنوز هم بخشی از استراتژی آنان است؛ زیرا هدف آن‌ها تولید محصولات مادام العمر نیست.
بلکه می‌خواهند تا حد ممکن پول بیشتری به دست آورند. طول عمر کوتاهی که به محصولات تحمیل‌ می‌شود حال عنوان مشخصی دارد: «فرسودگی عمدی» (planned obsolescence).

اگر در موتور جستجوی گوگل یا بینگ در مورد این اصطلاح تحقیق کنید صدها هزار نتیجه خواهید یافت که با نظراتی فوق‌العاده خشمگین در رابطه با این موضوع همراه هستند. اما از حقیقت نمی‌توان گریخت: ما همواره بیشتر و بیشتر خرید می‌کنیم اما پس از مدت کوتاهی آن‌ها را دور می‌ریزیم.

کل اقتصاد ما بر این چرخه استوار است و از تولید انبوه و مصرف‌گرایی قدرت می‌گیرد. عواقب منفی جامعه مصرف‌گرای ما بیشتر متوجه نواحی آسیایی و آفریقایی است که بخش اعظمی از زباله‌های اوراقی الکترونیک غرب را دریافت می‌کنند.

کارگران این نواحی فقیر حتی به هنگام ذوب مواد ارزشمند نظیر طلا و پلاتین موجود در این اوراق به ماسک محافظ دسترسی نداشته و سلامتشان در خطر است. بخارات ناشی از این عملیات به شدت سمی بوده و تا نسل‌ها بعد سلامت این جوامع را با تهدید روبرو می‌کند.

در بخش IT محصولات جدید هدفی دیگری را دنبال می‌کنند: رشد مداوم قابلیت‌های محصولات جدید بعد از مدت کوتاهی مصرف‌کننده را به سمت محصولات جدیدتر و بهتر سوق می‌دهد.

پروفسور فرانک مارتین بلز، اقتصاددان از مونیخ، این رفتار را ـ که در نتیجه تبلیغات و بازاریابی گسترده ایجاد می‌شودـ «فرسودگی روانی» می‌خواند. ما دوست نداریم در حالی که محصولات جدید امکانات بیشتری را ارائه می‌دهند از محصولات قدیمی استفاده کنیم.

ترفند تراشه‌ها
تولید کنندگان تمایل دارند که با استفاده از ترفندهای مخفی و اصلاحات الکترونیک جزئی چرخه خرید سریع و حذف سریع‌تر را سرعت بخشند: در ادامه به مثال‌هایی در این مورد اشاره می‌کنیم.

یکی از ترفندهای معمول، مهروموم کردن ابزار به شکلی است که کاربر تنها با به جان خریدن ریسک خراب شدن وسیله یا ظاهر آن بتواند به بخش داخلی دسترسی یابد. شرکت اپل سردمدار این روش است. برای مثال آیپد جدید به گونه‌ای چفت‌وبست شده که بدون ابزار خاص قادر به باز کردن آن نخواهید بود.

باتری‌های غیرجایگزین که به شکلی محکم در ابزار الکترونیک جای می‌گیرند نیز در همین دسته قرار دارند. این باتری‌ها در طول مدتی ظرفیت مفید خود را از دست می‌دهند که باعث می‌شود وسیله از کاربیفتد یا دارنده را مجبور می‌کند آن را برای تولید کننده بفرستد، که آن نیز به قیمت یک باتری نو کارهای لازم را انجام داده و آن را تعویض می‌کند.

برخی دوربین‌های فیلمبرداری وقتی آن‌ها را با باتری‌های غیر اوریجینال و ارزان تجهیز کنید کارهای عجیبی انجام می‌دهند: تراشه‌ای کوچک از طریق ارتباط رمزنگاری شده باتری را آزمایش می‌کند و اگر باتری دارای خصوصیات مورد نظر نباشد، انرژی آن را بیشتر می‌گیرد. تاثیر دلخواه زمانی به وجود می‌آید که کاربر بی‌خبر از همه جا به جای خشمگین شدن نسبت به تولیدکننده‌ای که تنها می‌خواهد باتری‌های خود را بفروشد، خشم خود را متوجه کمپانی سازنده باتری ارزان می‌کند.

همچنین سازنده قادر است از تراشه‌هایی استفاده کند که وسیله را از کارافتاده جلوه دهد. در مورد پرینترهای جوهرافشان به نظر می‌رسد برخی هدهای پرینتر پس از مدتی کارآیی خود را از دست می‌دهند (همان اتفاقی که در مورد باتری برخی دوربین‌های دیجیتال و گوشی‌های تلفن همراه رخ می‌دهد) در حالی که که هنوز عمر آن‌ها تمام نشده‌است.

به خاطر فقط ۵ سنت
همه می‌دانیم که در مورد پرینترهای جوهرافشان اوضاع همیشه آنطور که به نظر می‌آید نیست. معروف است که کارتریج‌های نیمه‌پر در پرینترهای ارزان وسیله‌ای هستند که کاربر را قانع می‌کند تا از کارتریج‌های اختصاصی و گران استفاده کند.

به علاوه به منظور حصول اطمینان از خالی شدن هر چه سریع‌تر مخازن کوچک بسیاری پرینترها هدهای خود را دائما «تمیز» می‌کنند و معمولا چند قطره ای از این جوهر گران راهی بخش اسفنجی می‌شود.

به محض آنکه این اسفنج پر شود سخت‌افزار به شکلی قاطع اعلام می‌کند که نقص فنی دارد و تعمیر نمی‌شود. اما ابزارهایی در اینترنت وجود دارند (که معمولا از روسیه می‌آیند) که اتلاف منابع را به صفر رسانده و با استفاده از آن‌ها پرینتر جادو می‌کند.

گرمای ناشی از کارکرد سیستم نیز می‌تواند منجر به فرسودگی مصنوعی دستگاه شود و این امر شامل تمامی دستگاه‌ها می‌شود. در این مورد مشکل اصلی خازن‌های الکترولیتی کوچک هستند. اگر گرمی ایجاد شده مناسب نباشد موجب فرسودگی و خراب شدن آن‌ها می‌شود.

قیمت آن‌ها بسیار پایین بوده و از چند سنت بیشتر نیست اما در هر وسیله‌ای وجود دارند؛ چرا که برد هر وسیله الکترونیک شامل آن‌ها نیز می‌شود. تعمیر خسارت مستلزم هزینه بالایی نیست اما تولیدکنندگان نقشه مداری خود را فاش نمی‌کنند.

به علاوه آن‌ها هزینه قطعات جایگزین را به حدی بالا می‌برند که تعمیر وسایل به صرفه نباشد و با همان مبلغ بتوان وسیله‌ای نو خرید و انتخاب دیگری برای شما باقی نمی‌ماند.

این موضوع در مورد تلویزیون‌های صفحه مسطح جدید نیز صدق می‌کند. طول عمر طبیعی تلویزیون ۱۰ یا حتی ۲۰ سال است اما طول عمر تلویزیون‌های صفحه مسطح در این حد نیست.

طی چند سال آینده بسیاری مشتریان اولیه تلویزیون‌های LED ۴۶ اینچ شاهد مرگ زودهنگام این وسایل خواهند بود زیرا نور پس‌زمینه زیاد دوام نمی‌آورد. برخی تولیدکنندگان دکمه خاموش/روشن را به جای فنر فلزی با فنر پلاستیکی مجهز می‌کنند که زودتر خراب شود.

وقتی فنر پلاستیکی خراب شود به دلیل عدم برقراری جریان الکتریکی در مدار، فشردن دکمه فایده‌ای نخواهد داشت. طبیعیست که تصویری هم روی نمایشگر نخواهد آمد. وقتی این اتفاق رخ می‌دهد کاربران فکر می‌کنند نمایشگر خراب شده. در حالیکه این مشکل ناشی از نقص قطعه‌ای ۵ سنتی است.

جنبش اپوزیسیونی
متاسفانه بسیاری از ترفندهایی که تولیدکنندگان از آن‌ها استفاده می‌کنند قابل مستندسازی نیست. برای کاربران یافتن شواهدی مستند برای دادگاه ممکن نبوده و آزمایش محصولات طی چندین سال حتی از عهده سازمان‌های بزرگ خارج است.

مهندسانی که برای شرکت‌های IT اصلی کار می‌کنند منبع اطلاعاتی مفیدی هستند اما معمولا ترجیح می‌دهند کار خود را از دست ندهند.
در نتیجه کاربران معترض بیش از پیش نظرات خود را در فوروم‌ها، بلاگ‌ها یا فیسبوک ارائه می‌دهند.

این پناهگاه‌های آنلاین حتی راه‌حل‌هایی ارائه می‌کنند که از طریق آن‌ها می‌توان عمر دوباره‌ای به محصولات ازکارافتاده داد. تولیدکنندگان نیز اگر می‌خواهند در دام گرداب اعتراضات نیفتند باید اقداماتی انجام دهند.

آنها می‌توانند به شکل داوطلبانه دوره ضمانت محصولات خود را افزایش دهند، اسناد مربوط به جزئیات محصولات را در وبسایت بارگذاری نموده و شروع به فروش قطعات جایگزین با قیمتی عادلانه کنند.