فرصت‌ها و تهديدهاي تبليغات آنلاين در ايران
حميد ضيايي‌پرور- همشهري آنلاين
با وجود رايج شدن تبليغات آنلاين در دنيا و گسترش ضريب نفوذ اينترنت و رسانه‌هاي اينترنتي، در ايران هنوز روند تبليغات آنلاين به حد قابل‌قبولي نرسيده است. بخش عمده‌اي از اين عقب‌ماندگي مرتبط با عدم‌شناخت ظرفيت‌ها، كاركردها و ويژگي‌هاي اين نوع از تبليغات و تأثير آن بر كسب و كار و تجارت است. در محيط سايبر مي‌توان با توجه به زمان مشخص، تبليغ خاصي را انجام و انتشار داد. اين قابليت در محيط عمومي امكان‌پذير نيست؛ قدرت برنامه‌ريزي، زمان‌بندي و كم‌هزينه بودن تبليغات براي اجرا در محيط سايبر به هيچ وجه قابل مقايسه با محيط عمومي نيست.
تبليغات كليكي نوعي ديگر از تبليغات آنلاين است. صاحبان آگهي به‌دنبال سايت‌هايي هستند كه مخاطبان بيشتري دارد و در نهايت بين ويزيت و كليك بايد تفاوت قائل شد. در ويزيت شخص انتشار‌دهنده تبليغ اذعان مي‌كند كه شمارنده مربوط به سايت نشان مي‌دهد كه روزانه چه تعداد مخاطب از سايت بازديد كرده‌اند.
در كليك به اين نكته توجه مي‌شود كه از ميان بازديدكنندگان چند نفر روي تبليغات آنلاين در آن وب‌سايت كليك كرده‌اند. بسياري از افراد در محيط اينترنت تبليغاتي را قرار مي‌دهند و افراد را تشويق مي‌كنند تا براساس ميزان كليك‌هايشان مبلغي دريافت كنند. اين بازديد كننده‌ها، بازديدكننده‌هاي مجازي و دروغين هستند. مي‌توان از آنها به‌عنوان كليك‌هاي بي‌هدف ياد كرد كه هدف، خريد كالا نيست و افراد حرفه‌اي مي‌توانند چنين اشخاصي را براساس IP و تكنيك‌هاي ديگر شناسايي كنند.
تبليغات در محيط عمومي
در هيچ كشوري تبليغات با اتكا به يك رسانه ميسر نيست. كمپين‌هاي تبليغاتي كه معمولاً شركت‌هاي بزرگ آن را طراحي مي‌كنند، مجموعه‌اي از رسانه‌ها را شامل مي‌شود. اگر شركت‌ها بخواهند كه پوشش تبليغاتي كافي داشته باشند از رسانه‌هاي مختلف نظير روزنامه، راديو و تلويزيون استفاده مي‌كنند. اين عوامل مجموعه‌اي از رسانه‌هاست كه تأثير‌گذارند و نمي‌توان براي سنجش تأثير‌گذاري، رسانه‌اي را با رسانه‌اي ديگر مقايسه كرد.
متأسفانه در ايران تبليغات آنلاين، فاقد جايگاه لازم در ليست‌هاي تبليغاتي است و شركت‌هاي تبليغاتي تمايلي به حضور در اين عرصه ندارند. هم‌اكنون تلويزيون در برابر تبليغاتي (به جز برخي بانك‌ها، نهادهاي دولتي و مشتري‌هاي خاص) كه روي آن نشاني از آدرس اينترنتي است، مقاومت مي‌كند. در نتيجه نگاه‌ها، نگاه مثبتي به اين موضوع نيست و اين نشان‌دهنده عدم‌تمايل به انجام تبليغات در محيط سايبر است.
در واقع تبليغات آنلاين در كنار تبليغات محيطي و ساير تبليغات است و همديگر را پوشش داده و با يكديگر عمل مي‌كنند. چرخش مالي تبليغات در ايران بسيار سنگين است. حتي مي‌توان از بانكي نام برد كه تبليغات محيطي آن در طول سال 3ميليارد تومان است. اگر از همان بانك خواسته شود كه تبليغ را در محيط آنلاين انجام دهد، تمايلي نشان نمي‌دهد.نوع مخاطب در محيط سايبر پالايش شده و خاص است و عامه را هدف نمي‌گيرد، همچنين كالاي خاصي در اين فضا تبليغ مي‌شود. تبليغات سايبر به سبب زيرساخت‌هاي ضعيف و همچنين محدوديت‌هاي خود اين فضا چندان رشد نكرده است. ميانگين ميزان ضريب نفوذ اينترنت در دنيا 25درصد است و از 7ميليارد انساني كه در دنيا زندگي مي‌كنند تنها 25درصد آنها به اينترنت دسترسي دارند.
تبليغ عمومي را مي‌توان براي همه 7ميليارد نفر منتشر كرد اما در فضاي سايبر همان تبليغ تنها براي 25درصد از 7ميليارد انجام شدني است. در كشور ما اين رقم 35درصد و در آفريقا 19درصد است. تبليغات سايبر در فرانسه قابل مقايسه با پاكستان نيست چرا‌كه ضريب نفوذ اينترنت در پاكستان 7درصد و در فرانسه 75درصد است و تبليغ در محيط سايبر، 75درصد از افراد جامعه فرانسه را پوشش مي‌دهد. در جامعه ايران اگر بخواهيم شاخص‌هاي لازم را در نظر بگيريم تنها 35درصد افراد تحت پوشش محيط سايبر قرار مي‌گيرند.
البته خيلي از افراد معتقدند كه 35درصد عدد واقعي نيست. در دنيا يك مگابيت در ثانيه را كاربر اينترنت قلمداد مي‌كنند ولي در ايران كاربر با 24كيلوبيت تلقي مي‌شود. كاربران 128كيلوبيت يا به عبارتي اينترنت پر سرعت تنها نيم ميليون نفر از افراد جامعه ايرانند كه عددي كمتر از يك‌درصد افراد جامعه را شامل مي‌شود. اگر بخواهيم 128كيلوبيت را ملاك قرار دهيم، كمتر از يك درصد تحت پوشش اينترنت هستند. طبيعي است كه شركت تجاري نخواهد براي نيم درصد جامعه هزينه و كالاي خود را تبليغ كند. بايد در مورد رقم 35درصد توجه كرد كه اين رقم تنها 23ميليون نفر را تحت پوشش قرار مي‌دهد و اين افراد به سبب پرداخت هزينه براي اتصال به اينترنت حاضر نيستند زمان خود را صرف بازديد از تبليغات اينترنتي كنند. كاربر اينترنت ضروري‌ترين نيازهايش را برطرف مي‌كند.
تأثير بر مخاطب
بدون شك، تبليغات سنتي در ايران، قوي‌ترين، جامع‌ترين و مؤثرترين تبليغات است. در محيط واقعي جامعه تأثير تبليغ سنتي بسيار بيشتر از تبليغات آنلاين است. هزينه‌هايي كه براي تبليغات محيطي صرف مي‌شود بسيار بيشتر از تبليغات آنلاين است. تنها 2درصد از كل تبليغاتي كه در ايران انجام مي‌شود، در فضاي سايبر است و اين دو نوع تبليغ به هيچ وجه از نظر كيفيت، تعداد، گردش مالي، تخصصي بودن و مخاطب، قابل‌مقايسه نيستند. واقعيت آن است كه افراد اهل كسب و كار و كاربران به تبليغات سايبر اعتقاد ندارند اما شايد چشم‌انداز آن در آينده روشن باشد.
تبليغات آنلاين در كشورهاي با ضريب نفوذ بالا سبب تأثير‌گذاري بسيار مناسب شده است. انواع رسانه‌ها و فضاهايي كه در محيط واقعي براي تبليغات وجود دارد تا مدت‌ها خود را حفظ خواهند كرد. در ايران هنوز تبليغات آنلاين آلترناتيوي براي تبليغات محيطي نيست و خود رسانه‌هاي سنتي، با كمك شيوه‌هاي جديد و اشكال مختلف سعي مي‌كنند همه روزه مخاطبان بيشتر را جذب كنند.
آن ديدگاهي كه معتقد است تبليغات در محيط واقعي افراد را دل‌زده مي‌كند، خيلي با واقعيت‌هاي جامعه ما سازگاري ندارد. بايد دانست كه تبليغات در محيط واقعي و سنتي همچنان جذاب و تأثير‌گذار است. در محيط تجارت، مكانيزم ساختگي وجود ندارد، هرچند كارشناسان معتقد به كيفيت پايين تبليغات و ارزش اندك آن باشند. تبليغات براي فروش كالاست و تبليغات بي‌اثر باز خورد خود را به سرعت نشان مي‌دهد. در محيط سايبر امكان بررسي حجم، بازخورد و ارزيابي وجود ندارد. نگارنده تاكنون در ايران به گزارشي كه حجم، تعداد، كارگزاران و تكنيك‌هاي تبليغات آنلاين را مستند‌سازي كرده باشد برنخورده است.
تهديدهاي تبليغات آنلاين
در ايران ما نه‌تنها در بحث تبليغات در محيط سايبر بلكه هر فعاليتي در اين محيط، همانند راه رفتن بر ميدان مين است و ممكن است كه كاربران هك شوند. همچنين بايد به عدم‌رشد كافي فناوري‌ها و تكنيك‌ها در محيط سايبر و نبود تكنيسين‌ها و متخصصان كافي اشاره كرد. به همين دلايل و نيز به سبب محدوديت‌ها، تبليغات آنلاين و تبليغات اينترنتي كشور تنها از نوع متن است.
نبود قوانيني مدون و با ضمانت اجراي كافي سبب مي‌شود كه رويكرد صاحبان تبليغات و مخاطبان به تبليغات در فضاي سايبر چندان مطلوب نباشد و اين مي‌تواند منجر به عدم‌رونق فضاي كسب و كار شود. نخستين گامي كه مجلس بايد بردارد تصويب قوانين لازم در فضاي سايبر است. البته مجلس در زمينه جرائم، قانوني تصويب كرده است ولي متأسفانه تنها جرائم را ديده و حقوق را مورد توجه قرار نداده است.
هزينه هاي تبليغات آنلاين
هدف در نظام كاپيتاليستي، تبليغ، فروش و خريد بيشتر است كه فرد به راحتي مي‌تواند در محيط آنلاين اين كار را انجام دهد. جالب آن است كه اين موضوع با نوع كشور ارتباط دارد و حتي كشورهاي غربي بسياري از مشكلات نظير آلودگي هوا را از طريق پرداخت‌ها و خريد الكترونيكي حل كرده‌اند و فرد براي خريد كالاي ضروري حاضر نيست بيرون برود. اين امر سبب مي‌شود كه فروشنده‌ها به رقابت در محيط سايبر بپردازند و تبليغات خود را در فضاي سايبر عرضه و مشتريان بيشتري جذب كنند.
در كشورهايي با ضريب نفوذ اينترنت اندك، اين شيوه رايج نيست و طبيعتاً گردش مالي آنها نيز بسيار اندك است.همچنين كاربر در محيط اينترنت حق انتخاب دارد. اگر مي‌خواهد كالاي خاصي را بخرد، بهترين، با‌كيفيت‌ترين، سريع‌ترين وبا گارانتي بيشتر را خريداري مي‌كند. تبليغات يكديگر را در محيط سنتي نفي مي‌كنند. اگر قرار بر تبليغ كالايي باشد، آن شيوه تبليغاتي طرح شده، شيوه‌هاي ديگر را نفي و خود را به‌عنوان رسانه برتر تبليغ‌كننده معرفي مي‌كند.
اين امر هيچ راه انتخاب ديگري را روبه‌روي كاربر قرار نمي‌دهد. طراحان تبليغات سنتي سعي مي‌كنند در محيطي حضور پيدا كنند كه رقيب نباشد يا رقيب را پس بزنند ولي بر‌عكس، سايبر محيط رقابت است و قدرت انتخاب كاربر در محيط سايبر و امكان تحقيق او در باره كالاي مورد نظر بسيار بيشتر است.
در تبليغات محيطي حق انتخاب وجود ندارد و به فرد اجازه فكر‌كردن به تبليغات ديگر را نمي‌دهد. اگر كالايي خاص در محيط سايبر تبليغ شود مي‌توان قيمت، كاركرد و نوع كيفيت كالاي مورد نظر را تحقيق كرد و سپس به خريد آن اقدام كرد. نبود حق انتخاب براي تبليغات محيطي ضعف نيست بلكه مقتضي و كاركرد آن است.
