سلامتي شما روي خط اينترنت
حيات نو - اهدا سلطانعلي‌زاده
در آغاز هزاره سوم فناوري اطلاعات به طرز عجيب و سريعي راهكار‌هاي عملي خود را در تمامي لايه‌هاي مختلف زندگي رسوخ داده‌است. فناوري اطلاعات براي تمامي مظاهر زندگي در عصر اطلاعات و ارتباطات شيوه‌هاي جديد و مطمئني را پيش‌بيني كرده است. اين شيوه‌ها مبتني بر دو اصل مهم و حياتي سرعت و دسترسي آسان بدون محدوديت زماني و مكاني است. دولت الكترونيك، شهر الكترونيك، آموزش الكترونيك، بهداشت الكترونيك و .... ساختار‌هاي جديدي در زندگي امروز هستند كه بر پايه و مبتني بر شبكه كاركرد‌هاي خود را اعمال مي‌كنند. شكي نيست كه دسترسي به مراقبت‌ها و اطلاعات اوليه پزشكي آن هم بدون محدوده زماني حق ابتدايي و عامه مردم در هر جامعه‌ايست. فناوري اطلاعات و سيستم شبكه نيز براي اين حق ابتدايي راه‌حل‌هايي دارد. بيمارستان‌هاي مجازي، مانند بسياري از واژه‌هاي مجازي ديگر در عصر مجازي پاسخگوي اين نياز ابتدايي خواهند بود.
فراهم‌آوري اطلاعات و نياز‌هاي بهداشتي و پزشكي براي افراد جامعه آن هم در تمام نقاط كاري پر‌هزينه و دشوار است، اما اين در حالي است كه امروز با استفاده از تجهيزات مخابراتي و سيستم‌هاي شبكه‌اي اين مسئله كار دشوار و پر‌هزينه‌اي نيست.
امروز افراد جامعه قادر خواهند بود از دسترسي يكسان به خدمات بهداشتي و پزشكي الكترونيكي به منظور حفظ سلامت خويش بهره‌مند شوند و فرآيند مراقبت‌هاي بهداشتي و درماني خود را به نحو مناسب‌تري اداره كنند.
تصور كنيد كه به عنوان يك گردشگر به يكي از شهر‌هاي داخلي و يا خارجي سفر كرده‌ايد، در حال گشت و گذار هستيد كه ناگهان دردي در جسم خود احساس مي‌كنيد و متعاقباً بيهوش مي‌شويد! بعد از رساندن شما به اولين بيمارستان اين ديگر مشكل پزشك شماست كه بايد بفهمد ناراحتي شما چيست و چه كاري مي‌شود براي نجات شما انجام داد، حال در اين ميان هيچ ارتباطي به شما ندارد كه پزشك زبان شما را نمي‌داند و يا شما نمي‌توانيد در حال بيهوشي سابقه بيماري خود را براي وي توضيح دهيد! اما اگر شما يك شهروند شهر الكترونيك باشيد كدي در اختيار داريد كه پزشك معالج شما با ورود به سايت اطلاعاتي شما ديگر مشكلي براي درمان نخواهد داشت، تمام اطلاعات پزشكي، درماني، سابقه بيماري و يا سلامت شما، عكس‌ها، آزمايشات و بسياري ديگر از اطلاعات مورد نياز در اختيار است و شما مي‌توانيد اميدوار باشيد كه بار ديگر فرصت سفر كردن پيدا خواهيد كرد آن هم با سلامتي كامل. اين هم نوعي از زندگي در شهر الكترونيك است.
بهداشت الكترونيكي
اواخر دهه 1990 عصر تجديد ساختار نظام بهداشت و درمان كشور‌ها بوده است. امروزه استفاده از اينترنت در فعاليت‌هاي پزشكي به سرعت در حال افزايش است، در «پيش‌نويس نهايي بيانيه اصول اجلاس عالي سران جهان درباره جامعه اطلاعاتي» در 9 دسامبر 2003 ميلادي، مواد 2، 25، و 51 به زمينه‌هاي گسترش پزشكي الكترونيكي تخصيص يافت و به توانمندي‌هاي اين حوزه اشارات چشمگيري داشت.
در ماده 2 با عنوان «چالش پيش روي ما»، سخن از مهار توانمندي‌هاي فناوري اطلاعاتي و ارتباطي براي دستيابي به اهداف توسعه‌اي مندرج در «اعلاميه هزاره» مي‌رود، كه مبتني است بر از بين بردن فقر مطلق و گرسنگي، تأمين امكان تحصيلات ابتدايي براي همه جهانيان، تقويت برابري زن و مرد و قوت بخشيدن به زنان، كاستن از مرگ‌و‌مير كودكان، بهبود سلامت مادران، مبارزه با ايدز، مالاريا و ديگر بيماري‌ها، تضمين پايداري محيط زيست، و توسعه همكاري جهاني براي رسيدن به توسعه، به منظور دست يافتن به جهاني سرشار از صلح، عدالت، و رفاه.
آنچه در اين ميان مشهود است توجه به دردها و آلام انساني در جهان فقير و كشورهاي در حال توسعه مي‌باشد، كه فناوري اطلاعات براي آنها يك ابزار گران و فراتر از دسترس محسوب مي‌گردد. با توجه به اين مسئله بود كه بيمارستان‌هايي آن هم از نوع مجازي آن. الگوي اوليه بيمارستان‌هاي مجازي در مورد بيماراني به كار گرفته شد كه نياز به استفاده از خدمات تخصصي بيمارستان داشتند ولي وضعيت آنها طوري بود كه در منزل نيز مي‌توانستند بستري و تحت نظر باشند. اين نوع بيمارستان به دنبال طراحي و بررسي فناوري‌هايي است كه پزشكان مي‌توانند از طريق آنها از خانه و از محيط بيمارستان با بيماران دور از دسترس ارتباط برقرار كنند و پيشرفت بيماري آنها را بررسي كرده و اقدام مناسب را در جهت درمان آنها به عمل آورند.
بيمارستان مجازي در واقع همانند يك سيستم كتابخانه ديجيتالي (DLS)، اطلاعات پزشكي تخصصي را در ارتباط با ارائه مراقبت در اختيار بيماران و ارائه دهندگان مراقبت قرار مي‌دهد. امكان انتخاب سريع و آسان براي بستري در بيمارستان با مراقبت از راه دور در خانه، استفاده آسان از آن و برخورداري از حمايت و پشتيباني آن، امكان دسترسي به طيفي از پزشكان و خدمات آنها از جمله مزاياي بيمارستان‌هاي مجازي هزاره سوم است.
امكان دسترسي به بيمار و كنترل وضعيت وي از بيمارستان، خانه يا هر جاي ديگر امكان دسترسي الكترونيكي به مدارك پزشكي بيماران و اطلاعات پزشكي پزشك عمومي و متخصص از جمله مزاياي ديگر اين بيمارستان براي پزشكان است.
در بيمارستان مجازي بيش‌تر به امنيت و رازداري داده‌ها تاكيد مي‌شود و از فناوري مشابه سيستم بانكداري اينترنتي در فنلاند استفاده مي‌شود به اين معنا كه اطلاعات با استفاده از يك ارتباط ايمن به صورت محرمانه منتقل مي‌شود و اين ارتباط ايمن انتقال متن تصاوير و صدا را نيز در بر‌مي‌گيرد، همچنين كل سيستم شامل لايه‌هاي امنيتي و محرمانه است و از هر نوع مداخله‌اي جلوگيري مي‌كند. براي امنيت هر عضو از اين سيستم رمز عبوري در نظر گرفته مي‌شود، در آخر نيز پس از دريافت مشاوره پزشكي هزينه ويزيت از طريق شبكه از موجودي بيمار كسر مي‌شود.
اما شايد بتوان گفت هدف بيمارستان مجازي ايجاد شبكه خدمات مشاوره اينترنتي به طور گسترده در سراسر جهان است.
تكفاب، درمان ايراني از راه دور
اما ديدگاه ملي در باره بهداشت و الكترونيكي بر پايه طرح تكفا در 15 تير 1382 به طور رسمي موجوديت يافت تا در قالب طرحي به نام تكفاب در خدمت بهداشت و سلامت ايراني باشد. بر مبناي آيين‌نامه هيئت وزيران، در جلسه مورخ 9 تير 1381 و بنا به پيشنهاد شماره 53188/105 مورخ خرداد ماه 1381 سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشور، آيين‌نامه نحوه اجراي فعاليت‌هاي مشخص به منظور گسترش كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات كشور در ماده شماره 3 اين آيين‌نامه برنامه‌هاي هفت‌گانه‌اي همراه با پروژه مربوطه به عنوان اولويت‌هاي برنامه عملياتي فناوري ارتباطات و اطلاعات كشور اعلام شد و در بند «ج» به حوزه طرح گسترش كاربرد فناوري ارتباطات در آموزش عالي و بهداشت، درمان و آموزش پزشكي اشاره شد و به منزله يكي از راهبردهاي ملي به تصويب رسيد.
هدف اصلي اين طرح، برقراري ارتباط بين ارائه خدمات بهداشتي با قابليت‌هاي فناوري جديد بود. هسته اصلي راهبرد طرح اين بود كه كنترل بيشتري بر فرايند مديريت منابع، مديريت اجرايي و تحويل اطلاعات، و همچنين امور مربوط به فناوري ارتباطات و اطلاعات اعمال گردد. در اين صورت رهبري و هدايت فناوري ارتباطات و اطلاعات بهداشتي توانمند مي‌گردد و با اجراي محلي و ملي كه براساس معيارهاي عدالت اجتماعي هستند منطبق خواهد شد.
اجراي اين طرح از ابتداي سال 1382 پيش‌بيني شد، كه در دو مرحله اساسي قابل اجراست مرحله اول 1383-1382 امكان دستيابي به پهناي باند لازم (حداقل 64 كيلوبايت در ثانيه) براي مراكز بهداشتي، و افزايش به پهناي باند 2 مگابايت در ثانيه ميان مراكز اصلي، قابليت دسترسي به داده‌هاي معتبر براي همه كاركنان بهداشتي با توجه به سطوح مسئوليتي، و ايجاد سيستم تهيه فهرست‌هاي بهداشتي در سطح ملي. مرحله دوم 1389- 1384 زيربناي دسترسي به پهناي باندي كه در سرعت‌هاي توصيه شده در شبكه‌هاي محلي و نواحي گسترده ديگر، جوابگوي نيازها باشد، مكانيسم‌هاي دستيابي امن (مثل كارت‌هاي هوشمند) براي مردم نيز از اجزاي اين مرحله است. براساس طرح توسعه تكفاب، روند اطلاع‌رساني پزشكي به صورت ملي و با توجه به توانمندي‌هاي استان‌ها، امكان تحقق پيدا مي‌كند.
اما بايد ديد كه با تمام اين بحث‌ها در كجاي كار ايستاده‌ايم.
طرح تكفاب نيز همانند طرح تكفاي خودمان در كش و قوس‌هاي بوروكراسي‌هاي كهنه شده ايراني درمانده است. طبق برنامه تدوين شده قرار بود كه مراحله اول آن تا پايان سال 83 و با تخصيص چهار ميليارد و هشتصد ميليون توماني بودجه از محل اعتبارات تكفا به پايان برسد. اما جالب اينجا بود كه به شيوه مرسوم تمام برنامه‌ريزي‌ها و پروژه‌هاي ملي ايراني در پايان مرحله اول نه بيمارستاني مجهز به سيستم اتوماسيون پذيرش بيماران شده بود و نه خبري بود از پرونده الكترونيكي براي بيماران، نه كد بهداشتي كامپيوتري، اين نيز در حالي بود كه هيچ كدام از بيمارستان‌ها هيچ نقطه اتصالي به يكديگر نداشتند. شايد به همين خاطر بود كه دبير شوراي راهبري تكفاب در آن زمان گفت: « «فكر نكنيد دير شده است. در چنين پروژه‌هاى مهمى، انجام مطالعات و استفاده از تحقيقات بسيار زمان بر اما ضرورى است همانطور كه در انگلستان، فاز مطالعاتى چنين طرح مشابهى ۶ سال طول كشيد.!!!!»
به هر حال چند سالي از آن زمان مي‌گذرد، سرنوشت تكفا 1 و 2 نيز كه نيازي به توضيح ندارد، طرح‌هايي مانند شناسنامه سلامت، پرونده و كد بهداشت الكترونيكي نيز كه سرانجام خود را دارند. پرونده الكترونيكي بيمار كه بود‌جه‌اي برابر با 7/1 ميليارد دلار را طلبيده است از اصلي‌ترين مراحل اين پروژه است كه زير‌مجموعه‌هاي زيادي را شامل مي‌شود. بحث زير‌ساخت اطلاعاتي و شبكه‌اي بيمارستان‌ها و نيز اتصال آنها به يكديگر از طريق شبكه به قوت خود باقي است.
