ايتنا - فاوا و دولت آینده

رضا باقری اصل*
تحول بنیادین از رویکرد کاربردی به راهبردی فناوری اطلاعات:یکی از زیباترین تحلیل‌های چند سال اخیر در خصوص نگاه حاکمیت به فناوری اطلاعات مربوط به یکی از بزرگان جامعه اطلاعات کشور است که با عبارت «IT دغدغه حاکمیت نیست» مخلص کلام را بیان داشتند.
اگر نگاهی به ۸ سال فناوری اطلاعات و ارتباطات در دولت نهم و دهم داشته باشیم با چند شاخص نمونه از ده‌ها شاخص قابل ارائه می‌توان صحت این جمله را و در نهایت نگاه تنها کاربردی به این فناوری را اثبات نمود.
• سهم مصارف فناوری اطلاعات در بودجه دولت از درآمدهای حاصل از این فناوری هیچگاه بیش از ۳۵ درصد نشده است یعنی دولت نگاه اقتصادی وکسب درآمدی به این حوزه دارد و نه سرمایه‌گذاری.
• موضوع پهنای باند با تمام اعداد و ارقام ذکر شده به عنوان عملکرد با وضعیت کشورهای حوزه چشم‌انداز فاصله معنی‌داری پیدا کرده است. با وجود ایجاد ساختار کلان جدید این موضوع هنوز به عنوان دغدغه وجود دارد و موانع توسعه در این بخش مرتفع نشده است.البته جدا از این که این موانع امنیتی فرهنگی اقتصادی و ساختاری باشند. به هر حال وظیفه حاکمیت حل این موضوع به صورتی است که شاخص ذکر شده در برنامه پنجم تحقق پیدا کند.
• بررسی پشت بام‌های ساختمان‌های اداری وتجاری کلانشهرها میزان سرمایه‌گذاری انجام شده در زیرساخت‌ها را با وجود آنتن‌های رادیویی استفاده از فرکانس آزاد نمایان می سازد. با وجود تمام تلاش‌های صورت گرفته و جملات قصار در اهمیت امنیت و نیز سالم سازی فضای فرکانسی کشور هنوز ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین کار برای ایجاد ارتباط بین دونقطه رادیو است و نه زیر ساخت ارتباطی امنی که آنهم حاصل سرمایه‌گذاری مردم در خرید تلفن‌ها و سیم‌کارت‌ها در ۳۰ سال گذشته بوده است.
• توزیع سیاستگذاری و مدیریت فناوری اطلاعات با وجود چندین شورای عالی و نهاد تصمیم گیر دراین حوزه نظیر شورای عالی فضای مجازی، شورای عالی فناوری اطلاعات، شورای عالی اطلاع‌رسانی، شورای امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی انفورماتیک، وزارت ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت صنعت معدن تجارت، معاونت توسعه و سرمایه انسانی ریاست جمهوری، معاونت نظارت راهبردی و برنامه ریزی،کمیته تعیین مصادیق، کارگروه فناوری اطلاعات و امنیتی دولت، فناوری اطلاعات نهاد ریاست جمهوری و.. این فهرست بخشی از نهادهای تصمیم گیر و مدیریت هستند برای مثال بخش فناوری اطلاعات بانک ها وبورس ها نهاد راهبری خاص خود دارند وزیاد تابع مراجع بالا نیستند. جالب اینکه با ورود هر نهاد جدیدی وظائف نهاد قبلی تغییر نمی کند.
• سهم کم فناوری اطلاعات وارتباطات از قوانینی ومقررات مصوبه مجلس ودولت در کنار عدم تعهد لازم برای اجرای قوانین و مقرات به خصوص برنامه‌های توسعه و برنامه‌های خاص ICT نظیر نظام جامع فناوری اطلاعات و تکفا ۲ ، به صورتیکه حتی اهداف و شاخص‌های مصرح در قانون برنامه پنجم توسعه که به خصوص بخش فناوری اطلاعات آن با اجماع کارشناسی دولت و مجلس و نخبگان انجام گرفت فاصله زیادی تا تحقق دارد.
• عدم توجه لازم به تولید به خصوص در حوزه نرم افزار است، مهم‌ترین نرم افزار‌های کشور منشاء خارجی دارند، بانک‌ها، بورسها، مالیات، گمرک وبخش نفت وگاز و انرژی و... در حالیکه شرکت‌های فناوری اطلاعاتی بسیاری در حال انخلال وورشکستگی هستند یا پیمانکار دست چندم غیر دولتی ها در برخی پروژه‌ها می‌شوند. صنف نرم‌افزار کشور به همین دلیل کوچک باقی مانده است و به امید کسی است که با تدبیر به ایشان اعتماد کرده و کلید توسعه نرم افزار کشور در همه بخش ها را به ایشان بسپارد. خواهیم دید با کمی تحمل وصبر، توسعه این بخش منشا برکات زیادی خواهد شد که کمترین آن امنیت در مبادلات و تراکنش‌ها خواهد بود.
• تحولات ساختاری ناامید کننده از ادغام وانحلال وزارت ارتباطات فناوری اطلاعات تا تغییرات در وزرا و دعوا‌های حیدری-نعمتی. برادران و بزرگواران فاوا فراموش کرده‌اند تعداد نخبگان تأثیر گذار در این عرصه معدودند. حاصل این بی تدبیری ها تنها ناامیدی بخش اعظم فعال در حوزه فناوری اطلاعات کشور است.
بنابراین با وجودی که مطلع اکثر گزارش‌های ارائه شده توسط بخش دولت ومجلس و غیر دولت و خلاصه همه صاحب منصبان وصاحب نظران با عبارتی درخصوص اهمیت فناوری اطلاعات ونقش آن در توسعه و ارتقای بهره وری و نظایر این جملات شروع میشود، در عمل این همه تعریف وتمجید از کلام به سند نرسیده و از آنجا اگر رسید به عمل تبدیل نمی شود. یعنی هنوز به قول بزرگی دیگر از عرصه فناوری اطلاعات کشور حیات و ممات فرآیند‌های دولت و توسعه اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی کشور هنوز با فناوری اطلاعات و ارتیاطات گره نخورده است. البته رویکرد بالعکس آن کاملاً محسوس است یعنی با وجودی که هر آلودگی در فضای مجازی حاصل سوء رفتارها واعمال قابل سرزنش و خارج از محدوده مشخص شده در شرع مقدس توسط اشخاصی است که همین رویکرد ها را در فضای فیزیکی نیز از آنها بروز داده میشود. اما هنوز نگاه تهدیدمحوری به فناوری اطلاعات وارتباطات وفضای مجازی وجود دارد. به همین خاطرصحبت از اینترنت پاک و سالم می‌شود درحالی که حتی در صورت تحقق این امر، حاصل در تعارض با واقعیت‌های جامعه است. وقتی ناپاکی در جامعه وجلوی چشمان مردمان و هموطنان است نمیتوان انتظار داشت در فضای مجازی همه چیز سالم باشد. البته این مقال برآن نیست تا فضای مجازی را تطهیر کند و مباحث ضد امنیتی و ضد اخلاقی را نادیده بگیرد ولی عرض این است که این همه داستان نیست. البته حاصل این رویکرد «تهدید انگارانه به فضای مجازی» منجر به واگذاری‌‌هایی شده است که انتظار این بود خصوصی سازی باشد ولی در نهایت به خصولتی سازی منجر شد.

بنابراین جناب آقای روحانی رئیس جمهور منتخب اگر نگاه راهبردی به حوزه فناوری اطلاعات داشته باشند و تنها دلشان به موفقیت‌های کاربردی نظیر کارت سوخت و ثبت نام مسکن مهر و خدمات مثلاً الکترونیک خوش نشود، انتظار این است که وزیری انتخاب نمایند که ضمن تسلط به مباحث نوین، از کم و کیف سیاست‌ها و تصمیمات اتخاذ شده چند سال اخیر و تحولات بخش اطلاع کافی داشته باشند و در کنار اینها نگاه راهبردی به موضوع فناوری اطلاعات داشته باشند یعنی بتواند آینده حداقل ۳ سال آینده کشور را با مقایسه با کشور‌های چشم‌انداز پیش‌بینی و ترسیم نمایند. اما اگر نگاه ایشان نگاه کاربردی به این فناوری است بهتر است یکی از بدنه وزارت ارتباطات که تسلط به فناوری اطلاعات (و نه ارتباطات به تنهایی) را داشته باشد برگزینند.

کلام آخر اینکه وقتی فناوری اطلاعات می‌تواند تحول ساز اقتصاد، فرهنگ، سیاست و اجتماع شود که با نگاه راهبردی وتبدیل فرصت به سیستم به آن میدان داده شود وگرنه غیر از این باشد فناوری اطلاعات حتی شفاف سازی ودسترسی آزاد به اطلاعات که بدیهی ترین قابلیت این فناوری است را از دست می‌دهد و این است که اختلاس ها و فساد‌هایی نظیر ۳۰۰۰ میلیارد تومان رخ می‌دهد وتا مدتها از نظرها پنهان می‌ماند.
--------------------------------------------------
* پژوهشگر حوزه سیاستگذاری و قانونگذاری فناوری اطلاعات وارتباطات