ايتنا - تاريخچه خدمات پيام كوتاه در ايران و جهان

*«سلام دوست عزيز، اگر اين پيام را دريافت كرديد لطفا با اين شماره تماس بگيريد...»

اگر ۹ سال پيش در يك روز گرم تابستاني، اين جملات را بر روي صفحه تلفن همراه خود مي‌ديديد چه عكس‌العملي نشان مي‌داديد؟ شايد شما هم مثل خانم جواني كه ناخواسته اولين گيرنده پيامك در ايران شده بود، آن را يك مزاحمت تلفني يا نوع جديدي از شوخي مي‌پنداشتيد.

اما شوخي يا جدي، اين اولين پيام كوتاهي بود كه در شبكه تلفن همراه كشور، مردادماه سال ۱۳۸۱ توسط يك سيستم ايراني وابسته به دانشگاه صنعتي شريف به صورت آزمايشي براي يك شماره تصادفي ارسال شد. اندكي بعد با خريداري تجهيزات فني، خدمات ارسال پيام كوتاه در بهمن ماه همان سال به صورت رسمي بر روي شبكه تلفن همراه كشور راه اندازي شد. اين سيستم توسط يك پيمانكار چيني و با ظرفيت محدود تنها يك ميليون مشترك نصب شد؛ در حالي كه تعداد شماره‌هاي تلفن همراه كشور در آن زمان بالغ بر ۵ ميليون عدد بود.

در ابتدا همه گوشي‌ها امكان استفاده از اين خدمات را نداشتند، به علاوه براي راه‌اندازي سرويس پيامك نياز به مراجعه حضوري و فعال سازي آن بود. با اين همه سال ۱۳۸۴ بود كه شركت مخابرات مناقصه‌اي براي ارائه خدمات پيام كوتاه به صورت انبوه برگزار كرد و در نهايت سه شركت رهياب، آتيه پرداز و مگفا به عنوان برندگان معرفي شدند.

بتدريج پيامك و پيامك بازي در بين مردم رايج شد. قيمت مناسب، دسترسي آسان، كوتاهي پيام و جذابيت اين فناوري جديد دست به دست هم داد تا در مدت زمان كوتاهي استفاده از خدمات پيام كوتاه به سرعت رشد كند تا جايي كه سال ۱۳۸۵ حدود ۸ ميليارد پيامك در كشور مبادله شد.

پاي پيامك‌ها به برنامه‌ها و مسابقات تلويزيوني، تبريك اعياد و مراسم‌ها، تبليغات، اطلاع رساني و موضوعات ديگر باز شد و ديگر كسي نبود كه با ديدن متن كوتاهي روي تلفن همراه خود، آن را يك مزاحمت تلفني قلمداد كند.

فرهنگستان زبان و ادب فارسي نيز، سرانجام و با تاخير در تيرماه ۱۳۸۶ در حالي كه استفاده از واژه” “SMS در جامعه فراگير شده بود، معادل فارسي «پيامك» را براي آن به تصويب رساند. مدتي بعد استفاده از زبان فارسي در پيامك ها كه تا آن موقع صرفا با حروف انگليسي نوشته مي‌شدند، ممكن شد و براي تشويق مشتركين به استفاده از رسم‌الخط فارسي، براي اين خدمات تعرفه‌اي پايين‌تر از پيامك با حروف انگليسي تعيين شد.

بحث در خصوص تعرفه پيامك ها نيز از همان ابتدا داغ بود؛ تعرفه ثابت و دائمي پيام كوتاه با ظهور سيم كارت‌هاي اعتباري و امكان ارسال پيامك به زبان فارسي چنانچه اشاره شد دچار تغييرات بسياري گرديد. در طول اين سال‌ها، سازمان بازرسي كل كشور، سازمان تنظيم مقررات و ارتباطات راديويي و مجلس شوراي اسلامي بارها در خصوص تعرفه بالاي پيامك به اپراتورهاي تلفن همراه هشدار داده‌اند.
برخي بر اين عقيده‌اند كه نرخ ارسال پيامك در ايران با توجه به ارزش واحد پولي در مقايسه با ساير كشورها بالاست و اپراتورها نيز خدمات تشويقي قابل ذكري مثل بسته‌هاي پيام كوتاه رايگان ارائه نمي‌كنند. آمار دقيقي از تعرفه پيام كوتاه در تمامي كشورهاي دنيا در دسترس نيست، چرا كه اپراتورهاي مختلف بر حسب امكانات و خدمات، اين سرويس را با قيمت‌هاي متفاوتي عرضه مي‌كنند. اما به طور معمول هزينه پيام‌هاي كوتاه بايستي معادل ۳۰% هزينه مكالمه معمولي تلفن همراه باشد.

ضريب رشد استفاده از پيامك در ايران در سال‌هاي اخير بسيار بالا بوده است؛ با اين حال اين فناوري نسبت به ساير نقاط جهان با قدري تاخير راه‌اندازي و همه‌گير شد. بد نيست با هم نگاهي به سابقه پيام كوتاه در دنياي ارتباطات بياندازيم:

مثل ساير فناوري‌هاي مبتني بر جي اس ام و نسل دوم شبكه‌هاي تلفن همراه، مخترع دقيق پيامك نيز مشخص نيست؛ اما شواهد حاكي از آن است كه نخستين پيام كوتاه در دنيا توسط يك مهندس انگليسي به نام «نيل پاپ ورث» از روي يك رايانه شخصي به يك تلفن همراه تحت پوشش شبكه Vodafone، ارسال شده است. متن اين پيام كه در روز سوم دسامبر ۱۹۹۲ (يعني ۱۸ سال پيش) فرستاده شد، يك جمله ساده دو كلمه‌اي بيشتر نبود: «كريسمس مبارك!». اما ۶ سال طول كشيد تا اين فناوري، در كشورهاي اروپايي به آن حد از بلوغ و محبوبيت عمومي برسد.

محتواي پيام‌هاي كوتاه از بدو تولد تا كنون دست خوش تغييرات بسياري شده، اما شكل آن‌ها ثابت مانده است. از همان ابتدا كارشناسان توافق كردند كه براي جلوگيري از شلوغي سيستم ارسال، تعداد كاراكترهاي يك پيامك با حروف لاتين از عدد ۱۶۰ تجاوز نكند؛ اين مقدار در مورد زبان‌هايي با حروف غير لاتين مثل فارسي، عربي و چيني به نصف و در حدود ۷۰ كاراكتر كاهش پيدا مي‌كند.
در حال حاضر استفاده از خدمات پيام كوتاه در اروپا از اقبال بيشتري در مقايسه با ساير نقاط جهان برخوردار است. چنانچه ۸۳ درصد از كاربران انگليسي و ۷۹ درصد از كاربران آلماني تلفن همراه از سرويس پيام كوتاه استفاده مي‌كنند. اين رواج و علاقه‌مندي در ديگر قاره‌ها همچون آسيا به اندازه‌اي بوده است كه طبق آمارها گفته مي‌شود هم اكنون فيليپين در صدر فهرست كشورهاي جهان از نظر تعداد پيام‌هاي ارسالي به ازاي هر مشترك تلفن همراه قرار دارد. همچنين پيش‌بيني شده است كه تعداد پيام‌هاي ارسالي در جهان تا سال ۲۰۱۲ به عدد باورنكردني ۷/۳ تريليون برسد.

اما چرا پيامك تا اين حد محبوب شد؟ متخصصين علم ارتباطات اعتقاد دارند سرويس پيام كوتاه داراي ويژگي‌هاي بسياري است كه آن را تبديل به يك رسانه دلخواه كرده است. سرعت بالا، دسترسي دائم، صرفه اقتصادي، شخصي بودن و عدم تماس مستقيم با مخاطب تنها چند دليل ساده براي توجيه محبوبيت پيامك در عصر ارتباطات و فناوري اطلاعات هستند.

از آن روز گرم تابستاني كه اولين پيام كوتاه در ايران ارسال شد، سال‌ها مي‌گذرد و كاربرد و محتواي پيامك‌ها نيز بسيار متفاوت و متنوع شده است. پيامك گرفتن و پيامك فرستادن، امروز براي همه ما اتفاقي عادي و ساده است. امروز حتي خطوط تلفن ثابت هم قابليت استفاده از اين خدمات را دارا هستند. حالا ديگر با پيامك در نظرسنجي‌ها شركت مي‌كنيم، خريد مي‌كنيم، حساب بانكي‌مان را چك مي‌كنيم، جديدترين اخبار را دريافت مي‌كنيم و ده‌ها كار ديگر كه قول مي‌دهم ۱۸ سال پيش، مهندس انگليسي حتي فكرش را هم نمي‌توانست بكند. بايد منتظر بمانيم و ببينيم دنياي ارتباطات ديجيتال اين‌‍‌بار چگونه ما را غافلگير خواهد كرد؟