شرق - ارائه سرويس VIOP يا تلفن اينترنتي توسط برخي شركت‌هاي خصوصي در كشور، مدتي انعكاس وسيع خبري داشت و تحليل‌هاي جسته و گريخته راجع به ماهيت آن و خسارت‌هايي كه شركت مخابرات از اين محل ديد همچنين، علل عقب ماندن مسئولان مخابراتي از تحولات مخابرات در محافل و مطبوعات مطرح شد. آنچه در اين ميان مهم است ميزان كاربرد تلفن اينترنتي در دنيا، تاثيرات اين تكنولوژي از جنبه‌هاي گوناگون در كشور ما و ابهامات در رابطه با عملكرد شركت مخابرات ايران است. تلفن اينترنتي را از حدود 3 تا 4 سال پيش، برخي از شركت هاي خصوصي در داخل كشور ارائه مي‌كنند.
هنگامي كه شركت‌هاي خصوصي به فعاليت در زمينه تلفن اينترنتي روي آوردند، شركت مخابرات به عنوان مسئول ارتباطات مخابراتي، در زمينه تلفن اينترنتي اقدامي نكرد و با نگاهي ترديدآميز به اين تكنولوژي، منتظر عواقب آن ماند. عواقبي كه در حال حاضر، منجر به چالش هاي جدي در زمينه ارتباطات صوتي كشور شده است. يكي از اين چالش ها كاهش درآمد مخابرات از مكالمات بين الملل است. يكي از راه هاي درآمد مخابرات، ترانزيت ترافيك صوتي از داخل به خارج و از خارج به داخل كشور از طريق سوئيچ هاي شبكه PSTN است. با توجه به نوع عملكرد تلفن اينترنتي در برقراري ارتباط صوتي، شبكه سوييچينگ تلفن بين المللي در برقراري اين ارتباط نقشي ندارد و از شبكه ديتا استفاده مي شود؛ لذا قيمت اين ارتباط در مقايسه با ارتباط تلفني عادي بسيار ارزان تر است. در نتيجه شركت مخابرات بسياري از مشتركان ارتباطات بين الملل خود را از دست داد و درآمد مخابرات از مكالمات بين‌الملل به شدت نزول پيدا كرد.
در اولين واكنش، شركت مخابرات اقدام به ارزان كردن مكالمات بين‌الملل نمود تا بتواند مشتركان را به استفاده از شبكه تلفن عادي ترغيب نمايد. اما با وجود ارزان شدن نرخ مكالمات، اين سرويس در مقايسه با سرويس تلفن اينترنتي، هنوز از قيمت بالاتري برخوردار است. علاوه بر آن، از طرفي ارزان شدن نرخ مكالمات، باعث شد بسياري از شركت‌هايي كه در زمينه تلفن اينترنتي فعاليت داشتند، از شركت مخابرات ايران به عنوان خط ترانزيت ترافيك تلفن اينترنتي خود با بعضي از كشورها استفاده كنند؛ در اين حالت، بدون آنكه درآمدي بابت انتقال اين ترافيك عايد شركت مخابرات شود، شبكه مخابراتي ايران به محل ترانزيت ترافيك صوتي ديگر كشورها تبديل شده بود به گونه‌اي كه حق هزينه‌هاي آن را نيز شركت مخابرات ايران پرداخت مي‌كرد؛ طبق گفته مديرعامل شركت ارتباطات ديتا، شركت مخابرات ايران از محل ترانزيت مكالمات بين المللي 30 ميليون دلار درآمد داشته است، در حالي كه در سال 1382 ، 50 ميليون دلار به كشورهاي خارجي، به خصوص كوبا، بدهكار شده است.
• نظارت بر شبكه تلفن اينترنتي
يكي از امكاناتي كه تلفن عادي دارد، اين است كه به راحتي مي توان مكالمات را كنترل كرد و بر آن نظارت داشت. اما شبكه تلفن اينترنتي به دليل اينكه بسته‌هاي اطلاعاتي در آن، به هزاران كاربر مرتبط مي‌شود، به سادگي شبكه تلفني رايج قابل كنترل نيست و دست كم، نياز به سخت‌افزارهاي پيچيده‌اي جهت رديابي و كنترل مكالمات تلفني دارد. شركت ارتباطات ديتا كه زمان زيادي از تاسيس آن نمي‌گذرد، در ادامه برخورد مخابرات با پديده تلفن اينترنتي، شركت‌هايي را كه احتمال مي داد اقدام به ارائه اين سرويس مي نمايند و داراي مجوز نيستند، شناسايي و از ادامه كار آنها جلوگيري كرد. بر همين اساس به بعضي از شركت هاي خصوصي مجوزهايي در زمينه عمليات Origination (تلفن اينترنتي داخل و خارج) داده شده است و Termination (تلفن اينترنتي خارج به داخل) به كلي ممنوع شده.
اما در زمينه ارائه سرويس هاي تلفن اينترنتي و نحوه برخورد شركت ديتا با آن ابهاماتي وجود دارد.
لزوم نظارت بر ارتباطات تلفن اينترنتي يكي از مواردي است كه شركت ارتباطات ديتا، با طرح آن، ارائه اين سرويس را منوط به گرفتن مجوز از اين شركت مي داند. اما در اين زمينه نكاتي قابل توجه وجود دارد:
اولاً اين اقدام بايد از ابتداي راه اندازي سرويس هاي تلفن اينترنتي در كشور صورت مي گرفت و سازماندهي نظارت بر آن، بايد قبل از ارائه آن توسط بخش خصوصي انجام مي شد. اين امر از ضعف بزرگ شركت ارتباطات ديتا ناشي مي شود كه به اندازه اي در زمينه آينده نگري تكنولوژي هاي روز دنيا با تاخير عمل كرده است كه بايد به جاي پيشگيري، به درمان بپردازد. ثانياً نحوه اعمال نظارت اين شركت بر شبكه تلفن اينترنتي معلوم نيست؛ با اينكه عمليات ارجينيشن و ترمينيشن هر دو به يك اندازه از لحاظ نظارتي اهميت دارند، آزاد كردن ارجينيشن و ممنوع كردن ترمينيشن چندان منطقي به نظر نمي رسد.
"توافقنامه تراز خدمات" يا SLA، قراردادي است كه بين مشتري و ارائه دهنده خدمات مخابراتي در رابطه با كيفيت خدمات سيستم تنظيم مي شود و سطح كيفي ارائه خدمات را نشان مي دهد. طبق سياست هاي اعلام شده شركت ارتباطات ديتا، ارائه سرويس ارجينيشن توسط ISPها، با مجوز اين شركت، مجاز خواهد بود؛ لذا كاربراني كه مي خواهند از تلفن اينترنتي استفاده كنند، با شركت هاي خصوصي سر و كار خواهند داشت. حال با توجه به مجوز ارائه شده، شركت ارتباطات ديتا در قبال عملكرد اين شركت ها در برابر كاربران مسئول است و بايد نظارت لازم را اعمال كند.
با توجه به لزوم رعايت "توافقنامه تراز خدمات" در ارائه سرويس تلفن اينترنتي از طرف شركت هاي خصوصي، اين شركت ها در خصوص كيفيت سرويسي كه ارائه مي دهند، تعهداتي دارند و در صورت عدم ارائه سرويس با كيفيت توافق شده ، كاربران بايد بتوانند به مراجع قانوني شكايت كنند. سئوالي كه در اين رابطه مطرح مي شود اين است كه چگونه مشتركين از سطح سرويسي كه به آنها ارائه مي شود، آگاهي يابند و اصولاً، در اين زمينه قوانين يا تعهداتي وجود دارد يا خير؟ در زمينه حفظ حقوق مشتركين، شركت ارتباطات ديتا چه اقداماتي كرده است؟ در صورتي كه تخلفي از شركت هاي خصوصي مشاهده شد، كدام مرجع قانوني پاسخگو خواهد بود؟
يكي ديگر از نكات مهم در زمينه تلفن اينترنتي، رسيدگي به مسايل مالي ميان ارائه كنندگان سرويس تلفن اينترنتي و كاربران است. از آنجا كه كاربران بايد بتوانند بر روي حساب هزينه مكالمات خود نظارت داشته باشند، شركت ارتباطات ديتا چگونه به شكايات مالي ميان مشتركان و شركت هاي خصوصي رسيدگي خواهد كرد؟
• تلفن اينترنتي در ارتباطات دنيا
سرويس هاي معمولي تلفن، بين دو كاربر ارتباط صوتي برقرار مي كنند. اين شبكه بر پايه سوئيچينگ مداري عمل مي كند؛ لذا دو كاربر در حين ارتباط، به صورت اختصاصي از يك خط ارتباطي با پهناي باند مشخص استفاده مي كنند. همين مسئله باعث شده است كه هزينه ارتباطات بين شهري و يا خارج از كشور، بر اساس اين سرويس بسيار گران باشد.
اما در سال هاي اخير، طراحان تجهيزات مخابراتي امكاني را فراهم آورده اند تا بتوان از طريق شبكه اينترنت، ارتباط صوتي برقرار كرد كه با توجه به استفاده كاربران اينترنت از پهناي باند به صورت اشتراكي، اين ارتباط بسيار ارزان تر از شبكه PSTN است.
اين سرويس كه در واقع ارائه سرويس صوتي از طريق شبكه اينترنت است، (Voice over IP) يا تلفن اينترنتي ناميده مي شود و در دهه اخير با استقبال فراوان كاربران روبه رو شده است. در سال 1999 تعداد خطوط تلفن اينترنتي، حدود 50 هزار خط بوده است كه اين تعداد در سال ،2004 به 4/2 ميليون خط افزايش يافته است و پيش بيني مي شود كه تا سال 2007 به حدود 19 ميليون خط برسد.
نكته اي كه بايد در مورد سرويس تلفن اينترنتي به آن اشاره كرد اين است كه ارائه سرويس صوتي از طريق شبكه اينترنت نسبت به تلفن عادي، از كيفيت پائين تري برخوردار است؛ اما با توجه به هزينه بسيار كمتر تلفن اينترنتي نسبت به ارتباط تلفني عادي و ارائه سرويس هاي متنوع تصويري و صوتي و متني، كه به سرويس تلفن اينترنتي اضافه شده است (تلفن اينترنتي به انضمام سرويس هاي صوتي و تصويري و متني سرويس IP Telephony را به وجود مي آورد) ميزان استفاده از اين سرويس را به شدت در ميان كاربران افزايش داده است و بازار جديدي را در ارتباطات تلفني ايجاد كرده است.
• عملكرد در ايران
سرويس تلفن اينترنتي را از حدود 3 تا 4 سال پيش، برخي از شركت هاي خصوصي در داخل كشور ارائه مي كنند. بدين صورت كه اين شركت ها با اجاره كردن يك يا چند خط E1 دوطرفه (خطوطي كه امكان برقراري ارتباط از هر دو طرف خط امكان پذير است)، امكان بر قراري مكالمه تلفني را با تعداد زيادي مشترك تلفني ايجاد مي كردند. در مرحله بعد، قراردادي را با يك شركت خارجي كه به شبكه تلفن اينترنتي متصل است، منعقد مي كردند تا Gateway (تجهيزاتي كه در انتهاي يك شبكه قرار مي گيرد تا ارتباط اين شبكه با شبكه ديگر در نقطه اي ديگر از دنيا را امكان پذير سازد و عمليات تطبيق سيگنالينگ بين شبكه هاي مختلف را انجام دهد) كه در ايران قرار دارد بتواند با Gateway كه در خارج از ايران است، ارتباط برقرار نمايد. سناريوي عملكرد اين شركت ها جهت برقراري ارتباط مشتركين تلفني داخلي با خارج كشور و برعكس، به اين صورت بود كه كاربران از طريق خط تلفن و شبكه PSTN، به تجهيزات خاصي در ISPها مرتبط مي شدند. در ISPها تجهيزات خاصي به نام Media Gateway، ماهيت آنالوگ صوت را به ماهيت بسته اي IP تبديل مي كردند و از طريق مسيرياب هاي بسته اي، اين اطلاعات به سمت دروازه هايي كه در خارج از كشور قرار دارند، هدايت مي شد و در شبكه تلفن اينترنتي قرار مي گرفت. پس از مسيريابي اين اطلاعات در شبكه، در نزديك ترين Media Gateway واقع در مقصد، اين اطلاعات صوتي به صورت صوت آنالوگ تبديل مي شد و از طريق شبكه PSTN محلي، ارتباط تلفني برقرار مي گرديد. اين عمليات به صورت دوطرفه انجام مي شود؛ يعني دروازه هاي داخل ايران نيز ترافيك صوتي را از دروازه خارجي دريافت كرده، با تبديل آن به صوت آنالوگ، از طريق شبكه PSTN اقدام به برقراري ارتباط صوتي مي كردند. حالت اول كه دروازه داخل كشور اطلاعات صوتي را به خارج ارسال مي كند، Origination نام دارد و به حالت دوم كه اطلاعات را از دروازه خارجي جهت برقراري ارتباط دريافت مي كند، Termination گويند.
• تلفن اينترنتي؟
در يك شبكه مخابراتي، گيرنده و فرستنده مستقيماً به هم متصل نمي شوند، بلكه بين آنها يك زيرشبكه وسيع ارتباطي وجود دارد كه نقش برقراركننده ارتباط را به عهده دارد. در اين شبكه ها انتقال اطلاعات، به دو روش صورت مي گيرد: سوئيچينگ مداري و سوئيچينگ بسته اي.
در روش سوئيچينگ مداري براي انتقال اطلاعات بين دو كاربر، ابتدا عمليات سيگنالينگ (فرآيندي كه ارتباط بين مبدأ و مقصد را ايجاد مي كند؛ مانند شماره گيري در تلفن) بين مبدأ و مقصد صورت مي گيرد. در مرحله بعدي يك كانال ارتباط فيزيكي بين مبدا و مقصد برقرار مي شود كه از طريق آن اين دو نقطه مي توانند به تبادل اطلاعات بپردازند. در روش سوئيچينگ مداري، اگر كانالي توسط گيرنده و فرستنده اشغال شود، براي هيچ كاربر ديگري مقدور نخواهد بود كه با اين دو كاربر ارتباط برقرار كنند و بايد تا آزاد شدن كانال، منتظر بمانند. به عبارت ديگر تا زماني كه ارتباط بين دوكاربر قطع نشده، كانال به طور اختصاصي در اختيار آنان خواهد بود هر چند كه اطلاعاتي ردوبدل نشود. اما در روش سوئيچينگ بسته اي روش، اطلاعات به قطعات كوچكي به نام بسته، تقسيم مي شود و ضمن اضافه كردن اطلاعات لازم براي بازسازي اصل پيام، هر بسته به طور جداگانه به مركز سوئيچ ارسال مي شود. در اين روش، وقتي يك بسته توسط ورودي سوئيچ دريافت شد، در حافظه سوئيچ ذخيره مي گردد تا يك خط براي ارسال آن آزاد شود. ماهيت شبكه هاي سوئيچ بسته اي به گونه اي است كه به كاربران اجازه مي دهد از يك پهناي باند به صورت اشتراكي استفاده نمايند. به همين دليل، شبكه هاي سوئيچينگ بسته اي نسبت به شبكه هاي سوئيچينگ مداري كه هر كاربر به صورت اختصاصي پهناي باند را در اختيار دارد، بسيار ارزان تر هستند. ارزان بودن و گستردگي شبكه هاي سوئيچينگ بسته اي، طراحان تجهيزات مخابراتي را بر آن داشته است تا اين تجهيزات را به گونه اي طراحي كنند كه بتوانند بر مبناي شبكه هاي سوئيچينگ بسته اي به ارائه سرويس بپردازند.
يكي از گسترده ترين و پركاربردترين شبكه هاي سوئيچينگ بسته اي، شبكه اينترنت است. اين شبكه كه بر اساس پروتكل IP عمل مي نمايد، تحولي عظيم در صنايع مخابراتي به وجود آورده است؛ به طوري كه اكثر سازندگان تجهيزات مخابراتي، به توليد تجهيزات مبتني بر پروتكل IP روي آورده اند
