واكنش بازار به اخبار سياست فروش نوكيا نصف شد اميرهادي انواري- اعتماد ملي دوم تيرماه،‌خبري مبني بر فروش مخفيانه دستگاه‌هاي شنود توسط نوكيا به ايران منتشر شد. پس از آن، گروه‌ها و جمعيت‌هاي مختلف ايراني كه بيشتر در اينترنت مستقر بودند نسبت به اين اقدام نوكيا موضع‌گيري كردند و خواستار روشن شدن ابعاد موضوع شدند. هرچند هيچ جمعيت يا گروه رسمي در كشور هنوز نسبت به اين اقدام نوكيا موضع‌گيري نكرده است اما به نظر مي‌رسد مصرف كنندگان به صورت خودجوش درباره محصولات نوكيا تصميم گرفته‌اند. نشان اين حرکت، گفته‌هاي فعالان بازار درمورد ريزش قيمت انواع گوشي‌هاي نوكيا و موج پس فرستادن و تعويض گوشي‌هاي نوكيا پس از انتشار اخبار شنود است. همچنين فروش گسترده گوشي‌هاي نوكيا به صورت دست دوم و خريد گوشي‌هايي با برند‌هاي ديگر نشانه‌هايي از واكنش مصرف‌كنندگان ايراني به اين اقدام نوكياست. فعالان بازار مي‌گويند: «ظرف سال‌هاي گذشته، نوکيا انتخاب اول خريداران بود اما اين روزها انتخاب اول خيلي از خريداران نوکيا نيست» امکان تهيه گزارش رسمي از تحولات اخير بازارگوشي تلفن همراه وجود ندارد اما گزارش‌هاي ميداني و اظهارنظر فروشندگان گوشي تلفن همراه از افت فروش نوکيا در بازارهاي تهران حکايت دارد. مردم معترض به روند شنودهاي تلفني وآنها که از انتشار خبر فروش نرم‌افزارهاي شنود توسط شرکت نوکيا نگران شده‌اند، ترجيح مي‌دهند از گوشي‌هاي ديگري استفاده کنند. اين روند درحالي شدت يافته است که شرکت مخابرات ايران - سهامي عام- نيزيک روز پيش ازبرگزاري دهمين دوره انتخابات رياست‌جمهوري سيستم ارسال پيامک را به مدت سه هفته غيرفعال کرد ونارضايتي شديدي ميان مردم وسهامداران خود به وجود آورد. ‌به‌طور قطع به همين دليل بود که مردم تهران به پيامک تبريک روز پدر و پاسداشت روز تولد امام علي(ع) به شيوه‌هاي ديگر رو آوردند. شرکت مخابرات هنوز آماري از افت فاحش ارسال پيامک در روز پدر منتشر نکرده اما گفته مي‌شود حداقل 90 درصد افرادي که سال گذشته در روز پدر از پيامک استفاده کرده‌اند،امسال اين امکان را کنار گذاشته‌اند درهمين حال گزارش‌ها نشان مي‌دهد که مردم تهران درسطحي گسترده بازار نوکيا را کم‌رونق كرده‌اند. نوكيا در ايران پيش‌تر هم تحريم شده بود اما به دلايل ديگري. زماني که نام اين شرکت همچون شرکت‌هاي نستله، کوکاکولا، فانتا، بنتون وچند شرکت معروف ديگر در فهرست تحريم برخي گروه‌هاي دانشجويي قرار گرفت، اي‌بسا مردم سازي ديگر کوک کردند. نوكيا در ايران يك دهه بعد از ظهور تلفن همراه در جهان در سال 1367 وزارت پست و تلگراف سابق اقدام به طراحي تلفن سيار كرد و با يك تجديد نظر در اين طرح در سال 1372 تجهيزات آن خريداري شد و در مرداد ماه 1373 فاز اول اين طرح به ظرفيت صد هزار شماره ايجاد شد. طي سال‌‏هاي 1373 تا اوايل 1374 تعداد متقاضيان تلفن همراه بيشتراز 1500 نفر نبود چراكه اين سيستم به هيچ عنوان براي مردم شناخته شده نبود به طوري كه در شهريور 74 هنگامي كه آگهي نام نويسي در روزنامه‌‏هاي‌كثير‌الانتشار كشور منتشر شد، حدود 8 تا 9 هزار نفر ثبت نام كردند به عبارت ديگر استقبال چنداني از اين سيستم پايه و ضروري در جامعه به عمل نيامد و حتي در محافل با واكنش‌‏هاي منفي روبه‌رو شد و تلفن همراه سيستمي زائد و تجملاتي عنوان شد. در حال حاضر چند اپراتور در كشور در حال فعاليت هستند كه شامل همراه اول، ايرانسل، اسپادان (مخصوص مردم استان اصفهان)، كيش همراه (مخصوص مردم جزيره كيش) مي‌‏شوند. در سال‌هاي اوليه همزمان با واگذاري سيم كارت، بالاجبار گوشي مربوطه نيز (كه البته تنوع بسياركمي نيز داشت) به مشترك تحويل داده مي‌شد. وجود تنها يك اپراتور دولتي در بازار تلفن همراه و خدمات بسيار محدود در زمينه استفاده از تلفن همراه باعث شده بود كه توجه چنداني به نوع گوشي مورد استفاده نشود. به تدريج با افزايش اپراتور به 2 شركت و باز شدن جاپاي بخش خصوصي (آن هم از نوع نسبتا خارجي آن) در اين بازار تعداد كاربران به نحو بسيار گسترده‌اي افزايش يافت و بازار ارتباطات موبايلي ايران روند رو به توسعه‌اي داشته است. اما از همان ابتدا، نام نوكيا با تلفن همراه در ايران پيوند خورده بود چراكه اولين گوشي‌ها در ايران نوكيا بود و همچنان، نوكيا بيشترين سهم را در گوشي‌هاي بازار ايران دارد. نوکيا، يکي از بزرگ‌ترين توليد‌کنندگان تلفن همراه در جهان است که در سال 1865 ميلادي در جنوب غربي فنلاند کار خود را با توليد کاغذ آغاز کرد و در سال‌هاي بعد با توليد لاستيک و کفش، قطعات صنعتي، کت‌هاي باراني و کابل‌هاي مخابراتي ادامه داد. تا در سال 1982 و با صنعتي شدن اين شرکت و قرار گرفتن آن در خط توليد ارتباطات راه دور telecommunications موفق شد، اولين تلفن همراه خود را با وزني حدود 8/9 کيلوگرم با قابليت استفاده در اتومبيل طراحي و روانه بازار کند تا نام نوكيا را در اين صنعت جهاني کند. در حال حاضر نيز نوكيا با بيش از 26 سال سابقه در توليد تلفن همراه عنوان پر فروش‌ترين برند را در جهان به خود اختصاص داده و طبق آخرين آمار به دست آمده در تاريخ 20 مه 2008، اين شرکت حدود 50 درصد از سهم شاخص جهان، 55 درصد از سهم شاخص آسيا و 38 درصد از سهم شاخص ايران را در اختيار داشته و صدر‌نشين جدول پرفروش‌ترين برند تلفن همراه جهان در سال 2007 و چهار ماهه نخست سال 2008 شناخته شده است. ابزار شنود موبايل به ايران فروختيم از اواخر خردادماه همزمان با ناآرامي‌ها و موج دستگيري‌ها در كشور در اينترنت نيز موجي از فيلترينگ سايت‌هاي خبري، وبلاگ‌ها، جوامع مجازي و... نيز آغاز شد و اطلاع رساني بيشتر از طريق ايميل‌ها صورت مي‌گرفت. در اين ايام بود كه خبري مبني بر شنود غيرقانوني مكالمات و دسترسي به اطلاعات ايميل‌ها، يل باكس‌ها در جوامع مجازي و مطالب تايپ شده در مسنجر منتشر شد. متعاقبا روز اول تيرماه، رسانه‌ها خبر غير منتظره‌اي را منتشر كردند. شرکت مخابراتي نوکيا-زيمنس (NSN) فروش تجهيزات شنود مکالمات تلفن همراه به دولت ايران را تاييد کرد، سخنگوي اين شرکت گفت: «بخشIntelligent Solutions که تا ماه مارس سال جاري بخشي از شرکت نوکيا- زيمنس بود، نسخه محدود شده محصولي با نام Monitoring Centre را در نيمه دوم سال 2008 به ايران فروخته است.» بن روم توضيح داد: «امکانات محصول مذکور به کاربران آن اجازه مي‌دهد روي‌ايميل، تماس‌هاي تلفني، پيام‌هاي متني، پيام‌هاي ارسال شده توسط ابزارهايي مانند ياهو مسنجر و شبکه‌هاي اجتماعي مانند فيس بوک «شنود قانوني» داشته باشند.» همين اظهارنظر كافي بود تا در كنار خبر افشاي توليد‌كننده فناوري ايجاد پارازيت در امواج شبكه‌هاي ماهواره‌اي، نسبت به توليد‌كننده اينگونه فناوري‌ها كه آنها را به صورت مخفيانه به ايران فزروخته بودند واكنش نشان داده شود. هنوز مردم ايران كه اكثرشان مكالمات خود را با گوشي‌هاي نوكيا انجام مي‌دادند در بهت بودند و اين خبر را كاملا باور نكرده بودند. بعد از اينكه سخنگوي شرکت فنلاندي - آلماني «نوکيا زيمنس» فروش تجهيزات پيشرفته شنود تلفن را به ايران در سال 2008 تاييد کرد، چارلز شامر سناتور دموکرات مجلس سناي آمريکا به همراه سناتور جمهوريخواه ليندسي گراهام در پي ارائه طرحي براي تصويب در سنا برآمدند که به موجب آن شرکت‌هايي که به دولت ايران ابزار پيشرفته شنود مکالمات تلفني و کنترل فضاي وب را فروخته‌اند در آمريکا مورد تحريم قرار بگيرند.اين دو مدعي شدند دليل ارائه اين طرح خود را متوقف کردن گردش آزاد جريان اطلاع رساني از سوي دولت ايران در پي اعتراضات مردمي به نتايج اعلام شده پس از انتخابات رياست‌جمهوري مي‌دانند. روزنامه آمريکايي وال استريت ژورنال در آخرين هفته خردادماه با چاپ گزارشي نوشته بود که دولت ايران تجهيزات پيشرفته‌اي براي شنود مکالمات تلفني و کنترل ارتباطات اينترنتي شهروندان خود از شرکت سازنده تجهيزات ارتباطي فنلاندي – آلماني «نوکيا زيمنس» خريداري کرده است. اين دو نفر با اشاره به اين گزارش خواستار قطع ارتباط تمامي شرکت‌هاي بزرگ غربي با دولت ايران شده‌ و افزوده‌اند: در حالي که شرکت‌هاي بزرگ آمريکايي قوانين تحريم ايران را رعايت مي‌کنند اما شرکت‌هاي ديگر کشورهاي غربي از جمله اروپا با فروش تجهيزات و انتقال تکنولوژي‌هاي حساس به ايران به دولت اين کشور اجازه مي‌دهند که گردش آزاد اطلاعات را محدود کند. در طرح دو سناتور مزبور، دولت آمريکا موظف شده است که با تهيه ليستي شرکت‌هايي را که در ماه‌ها و سال‌هاي گذشته تجهيزات پيشرفته محدود کننده آزادي گردش اطلاعات را به دولت ايران فروخته‌اند، مشخص سازد. پس از اين مرحله و در صورت تاييد اطلاعات اين ليست اين شرکت‌ها از انعقاد قرارداد با دولت آمريکا محروم مي‌شوند و شرکت‌هايي هم که در حال حاضر با دولت آمريکا قرارداد همکاري دارند پس از انقضاي مدت قانوني آن، از تمديد قرارداد خود با دولت آمريکا محروم خواهند شد. شرکت زيمنس هم اکنون بيش از 2 هزار قرارداد همکاري با دولت آمريکا دارد که تنها 300 مورد آن با وزارت دفاع آمريکا (پنتاگون) است. اين شرکت تنها در سال 2009 قراردادهايي را به ارزش 250 ميليون دلار با دولت آمريکا منعقد ساخته است، در حالي که شرکت ادغام شده فنلاندي - آلماني نوکيا زيمنس تنها 6 قرارداد به ارزش 5 ميليون دلار با دولت آمريکا منعقد کرده است. نوكياهاي ايراني چه كساني نوكيا را به ايران آوردند. نوكيا تنها توليد كننده گوشي است كه در ايران دفتر دارد. نه‌تنها گوشي، بلكه ساير تجهيزات مخابراتي نوكيا كه بيشتر در زيرساخت‌ها مورد استفاده است در ايران مورد استفاده قرار مي‌گيرند. يكي از نام‌هايي كه با نوكيا در ايران پيوند خورده است، «ايراتل» است. در روزهاي اخير، همزمان با جدي شدن بحث گوشي‌هاي ساخت نوكيا، گمانه‌زني‌ها برسر اينكه ارتباط نوكيا با ايران از چه طريقي است نيز قوت گرفته است. از طرف ديگر، استفاده از شنودهاي پيشرفته و امكانات امنيتي جديد در داخل شركت ايراتل، دستاويزي براي كساني شده است كه واردكننده اين دستگاه‌ها چه كسي است؟ از طرفي بعد از اينكه تعرفه‌هاي واردات گوشي‌هاي تلفن همراه تغيير كرد، طي سال‌هاي گذشته، ايراتل به جاي واردات گوشي‌هاي تلفن همراه و خدمات تعميرات آن، بيشتر به سمت نصب آنتن‌ها و تجهيزات مخابراتي رفته است. اين شركت از اولين شركت‌هايي بود كه اقدام به واردات گوشي تلفن همراه و خدمات پس از فروش در ايران كرد اما علاوه بر اين، نام مدير شركت بعضا در مباحث سياسي ديده مي‌شود. الف.الف، شهرام جزايري و حسين شريعتمداري نام مدير ايراني نوكيا، بيشتر به خاطر اشاره‌هاي معروف مديرمسوول روزنامه كيهان به عنوان چهره‌اي سياسي مطرح شد. در هفته اول اسفندماه سال 85، در جريان فرار شهرام جزايري، حسين شريعتمداري در يادداشتي به بررسي احتمال دست داشتن برخي از افراد در فرار شهرام جزايري مي‌پردازد كه به دلايلي از سوي برخي از افراد حمايت مي‌شدند. در اين يادداشت نامي از اين افراد برده نمي‌شود و تنها به اشارتي از محل‌ها و مكان‌ها اكتفا مي‌شود. در همين سال (يعني سال 85)، پ-ف، خواهر‌زاده مدير ايراني نوكيا به روزنامه كيهان مي‌رود و يك سال بعد كتاب «شواليه‌هاي ناتوي فرهنگي» را توسط انتشارات كيهان منتشر مي‌كند. ماجراي جزايري و حاميان او مسكوت مي‌ماند تا فروردين همين امسال. در 22 فروردين سال 88 حسين شريعتمداري در شماره 19332 در ستون «يادداشت روز» سرمقاله‌اي به امضاي خود تحت عنوان «آنجا چه خبر است؟» نگاشت که تامل برانگيز بود و به موارد مورد ابهام در پرونده جزايري اشاره داشت. نامبرده در اين يادداشت كدهايي داد، كه نمي‌توان به سادگي از آنها گذشت. در بندهفتم اين يادداشت آمده است: کاش برخي از مسئولان محترم دستگاه قضايي به جاي آنکه گذران اوقات فراغت خود - که متاسفانه خيلي هم زياد هست! - به نقاط خوش آب و هواي کشور رفته و در خانه‌هاي اشرافي کلان سرمايه‌داران جا خوش کنند، بخشي از وقت خود - بخوانيد وقت متعلق به ملت- را نيز صرف رسيدگي به امور قضايي بر زمين مانده مردم و بررسي هويت برخي از مديران اين دستگاه مي‌کردند ـ البته به عنوان وظيفه خويش نه منت به مردم. مثلا چرا تعطيلات نوروزي را در باغ رويايي! و چند ده هکتاري آقاي «الف» - در منطقه خوش آب و هواي شمال سپري کرده و در ويلاهاي آنچناني و اشرافي اين کلان سرمايه‌دار لم داده‌اند؟ که خداي نخواسته مجبور باشند بهاي اين «لم دادن»‌ها را از کيسه ملت هزينه کنند؟! با توجه به اينكه اين مدير در يكي از شهرهاي شمالي كشور، املاك زيادي دارد، برخي از منابع معتقد بودند احتمالا منظور شريعتمداري از «الف.الف» همان مدير شركت ايراتل است.آيا اين گمانه درست است؟ استعفاي مدير نوكيا به دلايل شخصي ۲۶ فروردين ماه امسال (سال 88) مديرعامل نوكيا در ايران استعفا داد. ب-خ در گفت‌وگو با ايتنا، دليل اين امر را صرفا مسائل شخصي دانست كه موجب تصميم او براي خروج از نوكيا شده است. وي همچنين ارتباط اين موضوع را با مسائل ديگر يا شايعات احتمالي رد كرد.مديرعامل مستعفي بيش از چهار سال در جايگاه مدير‌عامل نوكيا در ايران كه مهم‌ترين عنوان اين شركت در ايران تلقي مي‌شود، فعاليت مي‌كرد.دوران فعاليت او مجموعا دوراني آرام و در عين حال براي نوكيا نسبتا پررونق بود. به گزارش ايتنا در مراسمي كه از سوي دفتر نوكيا در ايران برگزار شد، ضمن توديع مديرعامل سابق، عليرضا شفيع‌پور به عنوان مدير عامل جديد، جايگزين نامبرده شد. نوكيا حامي صهيونيست يا نوكيا فروشنده مخفي در سال‌هاي گذشته، همزمان با عمليات مختلف اسرائيل عليه فلسطين و لبنان، گروه‌هاي مذهبي و سياسي در ايران اقدام به انتشار ليستي از شركت‌هاي حامي صهيونيست كردند. در بين شركت‌ها و موسساتي مثل كوكاكولا، فانتا، سي‌ان‌ان، كيت‌كت، نستله و...نام نوكيا نيز به چشم مي‌خورد و اتفاقا از بين اين برند‌ها، برندهايي كه بيشتر مورد توجه تحريم كنندگان مذهبي قرار گرفته بود، كوكاكولا، نستله و نوكيا بودند. در همان زمان‌ها بود كه بسياري از متدينين، به جاي گوشي‌هاي نوكيا از گوشي‌هايي مثل سوني‌اريكسون استفاده مي‌كردند و حالا بعد از گذشت سال‌ها، يكبار ديگر نام نوكيا به خاطر فروش مخفيانه ابزار شنود بر سر زبان‌ها جاري شده است با توجه به اظهارات فعالان بازار، اين مساله تا حدود زيادي بر فروش اين محصول در بازار تاثيرگذار بوده است.