گفتوگو با سعید رسولاف، رئیس سندیکای تولیدکنندگان نرمافزار تلفن همراه
شکلگیری اکوسیستم موبایل در ایران
ایتنا- رسولاف:"شش هفت ماه قبل از اینکه آندروید به شکل جهانی عرضه شود، شروع به نوشتن برنامه فارسی برای آن کردیم. بنابراین در سال ۲۰۰۹ ما با نرمافزار فارسی آندروید به سبیت نمایشگاه آلمان رفتیم."
نام سعید رسولاف در ایران با نرمافزارهای موبایل یا همان اپها گره خورده است. مدیرجوان شرکت ایدهپرداز ژوبین و رئیس هیئت مدیره سندیکای تولیدکنندگان نرمافزار موبایل، چندسالی است که به طور تخصصی و حرفهای کار روی نرمافزارهای موبایل را آغاز کرده و برای شرکت خود در این زمینه اسم و رسمی به هم زده است. شاید در بازار نه چندان توسعه یافته نرمافزارهای موبایلی در ایران عجیب باشد که یک شرکت از این حوزه، پا به نمایشگاههای بینالمللی بگذارد، اما رسولاف این کار را هم کرده است. گفتوگویی با وی داشتیم...
گفت و گو: ساحره چمنی
• شرکت ایدهپرداز ژوبین فعالیت خود را از چه سالی و در چه زمینهای آغاز کرد؟ - از سال ۸۴ به شکل غیررسمی و از اوایل سال ۸۵ به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کردیم. زمینه فعالیت ما از همان ابتدا تولید سامانه یکپارچه اداری و مالی مبتنی بر وب بود. البته از همان ابتدا دپارتمان نرمافزارهای موبایل شرکت هم تشکیل شد و به ارائه محصول پرداخت.
• از چه سالی به طور جدی روی نرمافزارهای موبایل سرمایهگذاری کردید؟ - یکی از بهترین اتفاقاتی که در زمینه نرم افزار موبایل افتاد برگزاری نخستین دوره جشنواره رسانههای دیجیتال در سال ۸۶ بود که نرمافزارهای موبایل هم در نمایشگاه دارای بخشی مستقل شد. بنابراین انگیزه ما افزایش یافت و دو سه محصول تجاری و نرمافزار رایگان هم در جشنواره ارائه کردیم. در پی موفقیت این محصولات، فعالیتمان را در زمینه موبایل گسترش دادیم. تعداد زیادی نرمافزار سرگرمی و بازی برای سیستمعاملهای مختلف تولید و روی محتوا کار کردیم. در حوزههای مذهبی و فرهنگی هم وارد شدیم و برای هر کدام سرمایهگذاری و با ناشران مختلف مذاکره کردیم، به این ترتیب محتوا میخریدیم و برای بسیاری از محصولات قراردادهای محتوایی بستیم، مثل قرائت قرآن.
• اولین نرمافزار تجاری موبایلی که در ایدهپرداز ژوبین تولید شد، چه بود؟ - اولین نرمافزار ما شاهنامه فردوسی برای موبایل بود که سال ۸۵ به شکل تجاری عرضه شد. از همان ابتدای عرضه این نرمافزار بحث مارکتینگ و بازاریابی آن مطرح شد که به چه شکلی وارد بازار و توزیع شود.این را هم بگویم که اتفاق بزرگ دیگری در سال ۸۹ افتاد و تعامل خوبی بود که میان ما و تولیدکنندگان تلفن همراه به وجود آمد. چنان که با شرکت سونی اریکسون، الجی و سامسونگ مذاکرات مستقیمی داشتیم. از بین این سه شرکت با توجه به امکانات و ادبیات مشترک، با شرکت سامسونگ قرارداد بلندمدتی بستیم که در حوزه نرمافزارهای تلفن همراه محصولات اختصاصی برای این شرکت تولید کنیم. پس از مدتی همکاری، آنچه به دست آمد نه صرفا یک اپلیکیشن، بلکه یک اکوسیستم موبایل بود.
• درباره این اکوسیستم بیشتر توضیح دهید. - به این معنا که زنجیره ارزشی از ابتدای کار بین تولیدکننده، مؤلف، ناشر و سازنده محتوا به وجود میآید. شرکت ما به عنوان ارائه کننده نرمافزار موبایل بستر فنی و تکنیکی را فراهم میکند.
بنابراین شرکت سامسونگ به عنوان تولیدکننده، محصولاتش را با جنبه رقابتی بیشتری عرضه کرده و در نهایت این محصول در اختیار مصرفکنندهای قرار میگیرد که مایل است از امکانات بیشتری روی گوشی خود استفاده کند و محتوای بهتری داشته باشد.به این شکل این زنجیره ارزش یا اکوسیستم شکل گرفت. این اکوسیستم قسمتهای مختلفی دارد و ما صرفا با اپلیکیشن روبهرو نیستیم. در واقع کمتر شرکتی میتواند همه این بخشها را با هم داشته باشد.
• درآمد حاصل از آن چگونه تقسیم میشود؟ - عمدتا نرمافزارهای این زنجیره به طور رایگان ارایه میشود، اما درآمد نرمافزارهایی که فروخته میشود صرفا متعلق به ما یا سامسونگ نیست بلکه بیش از نیمی از درآمد در اختیار ناشر قرار میگیرد و به این ترتیب همه این شرکتها از این سود بهره میبرند.
• محصول شما که به ایجاد این اکوسیستم کمک کرد، چه بود؟ - نرمافزار کتابخانه همراه در واقع یکی از محصولات ماست که اکوسیستم موبایل است. با ناشران مختلف قرارداد داریم و پروتکلهای مختلفی برای ارایه و تقسیم درآمدهای آن رد و بدل شده است.
• دقیقا کار کتابخانه همراه چیست؟ - اکوسیستم کتابخانه همراه شامل محتواهای مختلفی از کتاب تا روزنامه و مجله میشود که این محتواها مؤلف، آهنگساز یا کارگردان دارد. باید یک شرکت نشر یا مؤسسه آن را توزیع و عرضه کند و سپس ما به عنوان فراهمکننده فنی اطلاعات، این بستر را فراهم میکنیم و مثلا محتوا را آماده و به شکل یک برنامه درمیآوریم و در اختیار کاربران قرار میدهیم.
اگر بخواهم بهتر بگویم این اکوسیستم شبیه بازار است که همهجانبه باید پشتیبانی شود، مثلا همزمان باید کار بازرگانی آن را هم انجام دهیم، ناشر را دعوت به همکاری کنیم، برای همکاری قرارداد تهیه کنیم.
در حقیقت ما این نقش را داریم که یک سری بازار اصلی را در اختیار مصرفکننده قرار دهیم تا به امکانات خاصی دسترسی یابد که با دیگر گوشیها متفاوت باشد. این برنامه را به گونهای طراحی کردهایم که مثلا کاربری که چندهزار تومان پول پرداخته و یک پروفایل خریداری کرده، اگر گوشی وی فرمت شد سیمکارت و گوشی وی شناسایی شود و برای دریافت سرویس دیگر پولی پرداخت نکند.
از سوی دیگر ناشر بتواند به شکل مرتب به سیستم دسترسی داشته باشد و میزان فروش کتابها را بررسی کند و میزان درآمدها و پرداختها را بررسی کند که همه اینها یک جا در این سیستم ارایه شده است. البته عمده محصولاتی که روی این بستر ارایه می شود، فعلا رایگان است.
• استقبال از آن خوب بوده؟ - بله ، استقبال بسیار خوب بوده و با توجه به اعداد و آمار دانلود، به ارقام قابل قبولی دست یافتهایم. سیستم روزنامههای ما کلا رایگان است، ۱۱ روزنامه و چندتا نشریه روی کتابخانه همراه داریم که فوق العاده پر استقبال است. در کل یک سوم از کل کانتنتهای ما روزنامه و مجله است و دو سوم آن به کتاب اختصاص دارد. در این بین روزنامهها کلا دوست دارند رایگان باشند. به این ترتیب روزنامهها به دلیل اینکه هر روز منتشر میشوند آمار دانلود بالا میرود اما در کل عنوان IT استقبال زیادی را به دنبال دارد.
• درآمدزایی شما از کجاست؟ - برای ما درآمدزایی از محل فروش است. البته ناشران هر چه را بخواهند رایگان یا با سیستم پرداخت در دسترس کاربران قرار میدهند و سامسونگ به عنوان ناظر، قرارداد را امضا میکند. اما ناشرها طرف حساب شرکت ما میشوند.
• چرا یک وب استور نمیزنید؟ - الان بهترین کاری که باید انجام داد همین است. شاید ضرورت آن را شرکتها احساس نکردهاند یا شاید از این قضیه ترس و واهمه دارند و در نهایت به این نتیجه میرسند که ارایه نرمافزارهایشان را به طرف سومی واگذار کنند که به شکل کلان به فروش نرمافزار میپردازد، تا خودشان فروشگاهی راه اندازی کنند که کسی آنها را نمیشناسد.
البته ممکن است ما این کار را بکنیم. کاری که ما انجام میدهیم این طور است که مثلا یک پروژه را میگیریم و آن را روی Samsung App قرار میدهیم و کاربر آن را دانلود میکند.
• نمیتوانید با سایر تولیدکنندگان نرم افزارهای موبایل مثلا یک App Store مشارکتی راهاندازی کنید؟ - چرا میتوانیم چنین کاری را بکنیم. اما به نظر میرسد باید همدلی و اعتماد بیشتری بین شرکتها به وجود بیاید.
• نخستین گوشی که برای آن نرمافزار تولید کردید چه مدلی بود؟ - نخستین گوشی که میشد روی آن نرمافزار نصب کرد، گوشی ۶۶۰۰ نوکیا بود. این گوشی جزو نخستین سریهای گوشیهای سیمبیانی بود که وارد بازار شد، اما پلاتفورمی که کار میکنیم جاواست.
• روی خود سیستمعامل سیمبیان کار نکردید؟ - نه، سراغ سیمبیان نرفتیم.اما برنامهای نوشتیم که روی سیمبیان هم اجرا میشد. مزیتی که این برنامه برای ما داشت این بود که روی گوشیهای سونیاریکسون هم که بخش عمده بازار را در اختیار داشت، اجرا میشد. این باعث شد که در بازار شناخته شویم. البته در آن زمان تعداد گوشیها محدودتر بود و این نرمافزارها تقریبا با همه گوشیها و زبان برنامهنویسی نوکیا و سونیاریکسون سازگار بود. بعد از آن، در سال ۸۸ روی گوشیهای هوشمند و آندروید متمرکز شدیم.
• آن موقع آندروید به اندازه حالا بازار نداشت. - سعی میکنیم جهتگیریهای جهانی صنعت موبایل را دنبال کنیم. به همین دلیل شش هفت ماه قبل از اینکه آندروید به شکل جهانی عرضه شود، شروع به نوشتن برنامه فارسی برای آن کردیم. بنابراین در سال ۲۰۰۹ ما با نرمافزار فارسی آندروید به سبیت نمایشگاه آلمان رفتیم.
• الان بیشتر با چه سیستمعاملی کار میکنید؟ تقریبا با همه سیستمعاملها کار میکنیم، مثلا روی ویندوز فون کار کردهایم اما از آنجا که سهم بازار کمی دارد، خیلی روی آن تمرکز نکردهایم. چون با سامسونگ کار میکنیم برای آندروید و سیستمعامل بادا برنامه تولید میکنیم که مشتری خاص خود را دارد.
• با شرکتهای غیرموبایلی هم کار کردهاید؟ - پروژههای زیادی با شرکتها و سازمانها مثل شهرداری انجام دادهایم. نرمافزاری برای "بهشت زهرا" روی پلتفرم که آندروید تولید کردیم که با آن، بر اساس نام و نامخانوادگی متوفی میتوان قطعات و شماره قبور را جستوجو و مسیریابی کرد. نرمافزار دیگر ما موبایل بانک است که با انعقاد قراردادی بلندمدت با یکی از شرکتهایی که در زمینه بانکداری فعالیت کند آن را طراحی و به شکل کامل ارایه کردیم. در حال حاضر هم به منظور پشتیبانی از این نرمافزار با تعدادی از مؤسسات مالی همکاری میکنیم.
• شما جزو مؤسسان سندیکای تولیدکنندگان نرمافزارهای تلفن همراه هم هستید، راجعبه شکلگیری و فعالیتهای این سندیکا بگویید. - با توجه به نابسامانیهای بازار نرمافزارهای تلفن همراه، صنف متشکل و یکدستی هم در این حوزه وجود نداشت. اولین دوره جشنواره رسانههای دیجیتال فرصتی فراهم کرد که شرکتهای تولیدکننده نرمافزار موبایل گردهم آمده و در واقع ارتباطات چهره به چهره برقرار شد.
در این فضا شرکتها توانستند محصولات یکدیگر را ببینند و شروع تعامل میان شرکتها از آن زمان بود. به این ترتیب آنها به فکر افتادند به منظور تعامل با یکدیگر و با بخشهای مختلف حاکمیتی و جلب حمایتها، تشکلی تأسیس کنند.
البته سالهای ۸۶ و ۸۷ هنوز نمیشد پیشبینی کرد که نرمافزارهای موبایلی چه میزان از بازار را تحت اختیار می گیرند. به هر حال مذاکره خوبی میان شرکتها و وزارت ارشاد آغاز شد که این وزارتخانه از تولیدکنندگان حمایت کند و کارهایی انجام دهد که شرکتها دور هم جمع شوند.
در ابتدا این قضیه فقط در حد حرف بود، اما سال ۸۹ دفتر اداره کل برق و الکترونیک وزارت صنایع با حضور آقایان لیایی و پاشنه طلا، فراخوانی مبنی بر حمایت از حوزه نرمافزاهای تلفن همراه داد که در پی آن، ۲۰ شرکت اعلام آمادگی و ثبت نام کردند.
جلسات از مهرماه سال ۱۳۸۹ آغاز شد و پنج ماهی طول کشید تا در نهایت، در بهمن ماه سال گذشته بنده به عنوان دبیر موقت به نمایندگی از کسانی که در آن جلسه بودند مسئولیت این کار را بر عهده گرفتم و بهمن ماه ۸۹ اولین مجمع عمومی را با حضور نماینده شرکتهای تولیدکننده نرمافزار تلفن همراه برگزار کردیم و تشکلی با نام "سندیکای تولیدکنندگان نرمافزار تلفن همراه" شکل گرفت.
این تشکل در واقع مورد حمایت وزارت صنایع و وزارت ارشاد قرار گرفت و بیش از ۲۰ شرکت به عضویت آن درآمدند. با برگزاری مجمع، من به عنوان رئیس هیئت مدیره سندیکا انتخاب شدم و به این ترتیب حدود ۱۰ ماهی است که این مجمع راهاندازی شده، اما مشکلاتی برای ثبت سر راه ماست که در حال برطرف شدن است.
• شرط عضویت در سندیکا چیست؟ - چون سندیکا و کلا صنعت نرمافزارهای موبایل جوان است، شرایط عضویت را خیلی سخت نگرفتیم. کافی است شرکتها به صورت حقوقی و به شکل شرکت یا مؤسسه ثبت شده باشند و محصول نرمافزاری خاص موبایل داشته باشند.
• ارتباط شرکتها در سندیکا چگونه است؟ - سندیکا فضایی دوستانه دارد که شرکتها دور هم جمع میشوند تا ظرفیتهای یکدیگر را بشناسند و تبادل نظر کنند.
• آیا با اپراتورهای موبایل هم همکاری میکنید؟ - اپراتورها قولهایی دادهاند که درصدها را منصفانهتر کنند. اما بستر اپراتورها خیلی ضعیف است و مثلا فایل ۲۰۰ کیلوبایتی قابلیت دانلود ندارد. از سوی دیگر تعداد درخواستها با دانلودها اصلا برابری ندارد البته ممکن است شارژ گوشی کم باشد، اما در عمده موارد ضعف ارسال باعث دانلود نشدن فایلها میشود. با همراه اول صحبت کردهایم و قرار شده قراردادی با سندیکا تنظیم شود.
با رایتل هم صحبت کردهایم و یکی از شرکتهایی که با رایتل صحبت کرده عضو سندیکاست. مهم است بدانیم که روش عرضه نرمافزار برای موبایل از طریق اپراتورها یا سازندگان گوشیهاست که ما در حوزه اپراتورها خیلی ضعیف هستیم. البته قراردادی با ایرانسل داریم، اما آنقدر درآمد آن ناچیز است که ترجیح میدهیم نرمافزارها را رایگان و به شکل تبلیغاتی ارایه کنیم.
• قیمت نرمافزارها چگونه تعیین میشود؟ - در این زمینه مشکلات بسیاری وجود دارد. مثلا بحث کپیرایت خیلی جدی گرفته نمیشود و نرمافزاری که ۵ یورو قیمت دارد تعدادی از شرکتها آن را به شکل رایگان ارایه میکنند، یا مثلا قیمتی برابر ۲۰۰ تومان برای آن در نظر میگیرند.
بنابراین محصول ما نمیتواند با آن رقابت کند و مثلا وقتی برای نرمافزاری قیمت ۷۰۰ تومان هم در نظر میگیریم برای کاربران خیلی جذابیت ندارد. از سوی دیگر اپراتورها امکان عرضه این نرمافزارها را از طریق GPRS ندارند و درخواستها با میزان دانلودها مغایرت زیادی دارد.
روش دیگری که میماند از طریق سازندگان گوشیهاست. ما به این نتیجه رسیدیم که بیشتر روی آندروید متمرکز شویم، اما از سوی دیگر بازار آن برای ایران دارای مشکلات فیلترینگ و تحریم است، به همین علت روی پروژه سامسونگ متمرکز شدیم و یک سری از پروژهها مثل کتابخانه همراه به شکل سولوشن ارایه شد.
• غیر از سامسونگ با چه شرکتهای دیگری کار کردهاید؟ - فعلا حجم کار ما با سامسونگ خیلی زیاد است و پکیجهایی که داریم خیلی درگیرمان کرده، اما از سوی دیگر چون هم دپارتمان وب قوی داریم و هم دپارتمان موبایل ما خیلی خوب عمل میکند و از آنجا که بسیاری از برنامههای وب بر روی موبایل جذابیت زیادی دارد در این زمینه هم کار میکنیم.
مثلا قصد داریم مثل اتوماسیون اداری خیلی از برنامهها را از طریق گوشیهای موبایل با توجه به صفحه نمایش بزرگ و امکانات خوبی که دارند ارایه کنیم. بنابراین در حال توسعه نسخه موبایلی بسیاری از نرمافزارهای تحت وب هستیم.
از سوی دیگر نیز از طرف سندیکا با شرکتهای بزرگ مثل نوکیا و سونی اریکسون و هواوی مذاکرات خوبی داشتهایم که بتوانیم با آنها نیز همکاریهایی داشته باشیم.
• نوسان نرخ ارز بر روی کار شما اثر نگذاشته؟ - افزایش و کاهش نرخ ارز روی کار ما نیز تاثیر میگذارد، وقتی قیمت گوشی در طول یک هفته با ۳۰ درصد افزایش همراه میشود، در این شرایط نرمافزار که یک کالای حاشیهای به شمار میرود، شاید اولین چیزی باشد که از سبد خانوادهها حذف میشود.
• روی تبلتها هم به شکل حرفهای کار میکنید؟ - بله، ما در پروژه سامسونگ همان اول کار مشخص میکنیم که این نرمافزار قرار است برای چه نسخهای از یک سیستم عامل ارایه و اجرا شود. مثلا تعیین میکنیم که این برنامه برای نسخه ۱/۱۰ اینچی تبلت سامسونگ ارایه میشود.
• وضعیت بازیهای موبایلی در ایران چگونه است؟ - سرمایهگذاری در این بخش در کشور ما کم بوده، خیلی از شرکتها جرأت نکردهاند که به این حوزه وارد شوند چون رقابت در این حوزه سخت است و بازی چون زبان مشترک همه است ساخت آن مشکلتر میشود و میطلبد که کمی روی آن سرمایهگذاری شود.
البته ما درسال ۸۶ نرمافزاری ساختیم که روی شهرتمان تاثیر گذاشت. این نرمافزار شبیه ساز یک بازی آتاری بود، این بازی را به شرکتهای زیادی فروختیم، این شرکتها فقط میخواستند که لوگوی آنها کنار این بازی قرار گیرد. اما در نهایت آنقدر آمار فروش بازی کم بود که کلا ساخت بازی را متوقف کردیم. کاری که الان انجام میدهیم ساخت نسخه موبایلی بازیهایی مثل "میرمهنا" و "گرشاسب" است که سال دیگر آماده میشود. هماکنون در حال رایزنی هستیم.