ايتنا - چرا پلوتو یک سیاره نیست؟

به گزارش ایتنا و به نقل از Space، روز ۲۴ اوت سال ۲۰۰۶ که پژوهشگران اتحادیه بین‌المللی ستاره‌شناسی(IAU) برای ارائه تعریف جدیدی از پلوتو رأی‌گیری کردند و آن را یک "سیاره کوتوله" قلمداد نمودند، درک ما از منظومه شمسی برای همیشه به کلی تغییر کرد.

اما با گذشت چند سال، هنوز هم بسیاری از مردم دلیل این وسواس در تعریف را درک نمی‌کنند. البته تنزل سیارات منظومه شمسی از نه عدد به هشت عدد، مدت‌ها طول کشید و این امر، یکی از نقاط قوت علم را به ما یادآوری می‌کند؛ یعنی توانایی تغییر و اصلاح تعاریف به‌ظاهر ثابت در پرتو شواهد جدید.

سیاره چیست؟
باید گفت که استفاده از واژه سیاره(planet) به قدیم بازمی‌گردد. این کلمه، از واژه یونانی planets گرفته شده که به معنای «ستاره سرگردان» است. البته پنج سیاره سنتی یعنی عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل، با چشم غیرمسلح هم قابل مشاهده‌اند و پس از ظهور تلسکوپ، ستاره‌شناسان دو سیاره جدید نیز کشف کردند(اورانوس و نپتون) که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند.

در سال ۱۹۳۰ و زمانی که کلاید تامباو، ستاره‌شناس از رصدخانه لاوِل، صفحات عکسبرداری از آسمان در شب‌های مختلف را با هم مقایسه می‌کرد، متوجه نقطه کوچکی شد که عقب و جلو می‌آمد و بدین‌ترتیب پلوتو به‌عنوان یک سیاره کشف شد.
اما خیلی زود، این جدیدترین کاندیدای منظومه شمسی، یک شیء عجیب و غریب قلمداد شد؛ مدارش آنچنان غیردایروی بود که در طی ۲۰ سال از گردش ۲۴۸ ساله‌اش به‌دور خورشید، از نپتون هم به خورشید نزدیکتر می‌شد.

از سوی دیگر، در سال ۱۹۹۲ دانشمندان نخستین شیء در کمربند کوئیپر با نام 1992 QB1 را کشف کردند. این شیء کوچک در نزدیکی پلوتو قرار داشت و خیلی زود چندین شیء دیگر نیز کشف شد که نشان می‌داد کمربندی از جهان‌های کوچک و یخ‌زده، چیزی شبیه به کمربند سیارک در فضای میان مریخ و مشتری وجود دارد.
پلوتو پادشاه این منطقه باقی ماند؛ اما در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۵ ستاره‌شناسان یک شیء دوردست با نام اریس کشف کردند که ابتدا تصور می‌شد حتی از پلوتو هم بزرگ‌تر باشد.

بدین‌ترتیب، محققان می‌بایست از خودشان بپرسند: اگر پلوتو یک سیاره باشد، آیا اریس هم یک سیاره است؟ بقیه اشیاء یخی در کمربند کوئیپر چطور؟ تعریف دقیق سیاره چیست؟
بدین ترتیب واژه‌ای که تا آن موقع ساده و سرراست به‌نظر می‌رسید، ناگهان محل مناقشه شد. بحث‌های شدیدی درگرفت و پیشنهادهای جدیدی برای تعریف دقیق "سیاره" ارائه شد.

به گزارش ایتنا، برایان مارسدن(یکی از اعضای کمیته اجرایی اتحادیه ستاره‌شناسان) در سال ۲۰۰۵ گفت: «هر بار که ما فکر می‌کنیم به توافق رسیده‌ایم، کسی چیزی می‌گوید که نشان می‌دهد تصور اشتباهی داشته‌ایم.»

یک سال بعد، اخترشناسان باز هم گرد هم آمدند ولی همچنان به توافق نرسیدند و این معضل همچون ابری تاریک بر جلسه مجمع عمومی اتحادیه بین‌المللی اخترشناسان در پراگ سنگینی می‌کرد.
در این همایش، پژوهشگران هشت روز به بحث پرداختند و چهار پیشنهاد متفاوت ارائه دادند. در یکی از پیشنهادهای بحث‌برانگیز، تعداد کل سیارات در منظومه شمسی به ۱۲ عدد رسید و برای مثال، سِرس(Ceres)، بزرگ‌ترین سیارک و همینطور شارون(قمر پلوتو) نیز به‌عنوان سیاره در نظر گرفته شدند.

اما در ساعات پایانی این همایش، ۴۲۴ اخترشناس تصمیم گرفتند اشیاء منظومه شمسی را به سه دسته جدید تقسیم کنند. از آن زمان تاکنون، فقط عطارد تا نپتون به‌عنوان سیاره شناخته می‌شوند و پلوتو و اشیاء گردی که مداری نزدیک به یکدیگر دارند، «سیاره‌های کوتوله» نام نهاده شده‌اند.
تمام اشیاء دیگری که در حال گردش به دور خورشید هستند نیز «پیکره‌های کوچک منظومه شمسی» نام گرفتند.

البته روش‌های دیگری نیز برای دسته‌بندی اشیاء سماوی وجود دارند.
در سال ۲۰۱۷ پیشنهادی مطرح شد که سیاره را به‌عنوان شیء گرد در فضا تعریف می‌کرد که از ستاره کوچک‌تر باشد. با این تعریف، پلوتو دوباره به‌عنوان یک سیاره شناخته می‌شد؛ ولی ماه زمین و همینطور بسیاری از قمرهای دیگر در منظومه شمسی نیز به سیاره ارتقاء می‌یافتند و بدین‌ترتیب تعداد کل سیاره‌ها در منظومه شمسی به ۱۱۰ عدد می‌رسید. اما یک سال بعد، اخترشناسان اعلام کردند که این تعاریف مناسب نیستند و باید مورد تجدیدنظر قرار بگیرند.

[ اندازه پلوتو (پایین سمت چپ) در مقایسه با ماه و زمین]

بسیاری از مردم نیز دیدگاه مشابهی دارند.
در سال ۲۰۱۴، متخصصان در مرکز اخترشناسی دانشگاه هاروارد بر سر تعاریف مختلف سیاره به بحث با یکدیگر پرداختند. آقای اوِن گینگریچ(مورخ علمی و رئیس کمیته تعریف سیاره در اتحادیه ستاره‌شناسان) اظهار داشت: «سیاره یک واژه فرهنگی است و با گذشت زمان تغییر می‌کند.» اما تماشاگران این مباحثه با تعریف یکی دیگر از شرکت‌کننده‌ها موافق بودند؛ تعریفی که بار دیگر پلوتو را در میان سیارات می‌نشاند.

بدین‌شکل، با کشف پلوتو مسأله تعریف سیاره همواره مناقشه‌برانگیز بوده و این امکان وجود دارد که تعاریف جدیدی برای آن مطرح شوند.