صدا، تصوير، وادكست!بعد از وبلاگ‌ها و پادكست‌ها حالا نوبت وادكست‌هاست
محمد مهدي مولايي- دنياي كامپيوتر و ارتباطات
به نظر مي‌رسد پس از وبلاگ‌ها و پادكست‌ها حالا نوبت وادكست‌ها باشد كه تحول ديگري در دنياي سايبر ايجاد كنند. وادكست‌ها (vodcast) كه ويدكست (vidcast) و ويدئو پادكست (Video podcast) هم به آنها گفته مي‌شود، پادكست‌هاي تصويري يا به عبارت ساده‌تر فايل‌هاي تصويري ويدئويي هستند كه با شرايطي خاص در شبكه جهاني اينترنت منتشر مي‌شوند. وادكست در واقع نوعي از ارائه محتواي ويدئويي در بستر وب است كه از طريق فيد آر.اس.اس (RSS) ارائه مي‌شود. فرمول يك وادكست را مي‌توان اينچنين خلاصه كرد: اينترنت + فايل ويدئويي + فايل ايكس.ام.ال (XML) كه خروجي آر.اس.اس نوعي از آن است.
كلمه وادكست برگرفته از دو كلمه واد (VOD) و كست (Cast) است. در اينكه كست مخفف كلمه برودكستينگ (BroadCasting) به معناي انتشار است شكي وجود ندارد اما در مورد جزء اول كلمه يعني «واد» در منابع مختلف توضيحاتي متفاوتي ارائه شده. واد (VOD) در جايي كوتاه شده عبارت Video On Demand ذكر شده و در جايي ديگر گفته شده Video podcast در ابتدا به اختصار به vidcast تبديل شده و سپس به جهت هم‌آوايي با كلمه پادكست به وادكست تبديل شده است.
از پادكست تا وادكست
در تفاوت پادكست با راديوي اينترنتي گفته مي‌شود پادكست‌ها علاوه بر اينكه همراه با خروجي آر.اس.اس عرضه مي‌شوند، قابليت دانلود شدن به‌وسيله كاربران و انتقال به دستگاه‌هاي ديجيتالي همراه از قبيل ام.پي.تري.پلي‌ير را دارند. واژه پادكست با الهام از عنوان دستگاه‌هاي پخش موسيقي شركت اپل به نام آي‌پاد ساخته شده و در واقع امكان دانلود برنامه‌هاي صوتي و انتقال آنها به دستگاه‌هاي آي‌پاد بود كه منشا شكل‌گيري پادكست‌ها شد. با اين تعريف اگر وادكست‌ها را پادكست‌هاي ويدئويي در نظر بگيريم به نظر مي‌رسد كه وادكست‌ها هم بايد فايل‌هاي ويدئويي قابل دانلود باشند كه همراه با فيدهاي خروجي عرضه مي‌شوند.
اما درباره اين تعريف هم اختلاف نظر وجود دارد. برخي اين تعريف را مي‌پذيرند و وادكست را با قابليت دانلود شدن فايل از ديگر گونه‌هاي عرضه ويدئو در بستر وب جدا مي‌كنند. اما در برخي منابع عرضه فايل‌هاي تصويري، هم به شكل فايل‌هاي قابل دانلود و هم به شكل پخش استريم (stream) تحت عنوان وادكست نامگذاري شده است. به عنوان نمونه در تعريفي كه در دانشنامه آزاد ويكي‌پديا به وسيله كاربران اين سايت جمع‌بندي شده، هم ارائه به صورت فايل و هم به صورت استريم تحت عنوان وادكست طبقه‌بندي شده و محاسن و معايت هر دو نوع ارائه برشمرده شده است.
اگر عرضه ويدئوها به صورت فايل‌هاي قابل دانلود باشد كاربر مي‌تواند پس از دريافت فايل بارها آن را تماشا كند و تصوير را بنا بر نيازش راحت‌تر عقب-جلو كند يا نگه دارد. مهمتر از آن فايل به صورت آفلاين و حتي در دستگاه‌هاي همراه ديجيتالي كه به اينترنت متصل نيستند هم قابل مشاهده است، يعني همان مزيتي كه براي پادكست‌ها ذكر مي‌شود. از طرفي چون با يك بار دانلود قابليت بارها مشاهده وجود دارد به نوعي در مصرف پهناي باند هم صرفه‌جويي مي‌شود. اما مدل ارائه به شكل استريم هم مزيت‌هاي خاص خودش را دارد و كاربر بدون اينكه احتياج به دانلود كامل فايل داشته باشد مي‌توان بخش موردنظرش از فايل تصويري را ببيند.
قابليت‌ها و كاربردهاي وادكست
همانطور كه وبلاگ‌ها، پادكست‌ها، ميكروبلاگ‌ها و ساير رسانه‌هاي جديد در طيف گسترده‌اي از امور اعم از مسائل شخصي، آموزشي، تجاري، تبليغات، روابط‌عمومي‌ها و غيره به كار مي‌روند، براي وادكست‌ها هم كاربردهاي فراواني قابل تعريف است. وادكست‌ها از آنجايي كه بستري براي ارائه فايل‌هاي ويدئويي محسوب مي‌شوند ابزار مناسبي براي عرضه برنامه‌هاي شركت‌هاي توليد فيلم و ويدئو و شبكه‌هاي تلويزيوني هستند. از اين رو بخش وادكست در سايت تعدادي از شبكه‌هاي تلويزيوني ديده مي‌شود كه محلي براي بازانتشار بخشي از برنامه‌هاي تلويزيوني است. اما كاركرد آموزشي وادكست‌ها شايد يكي از اصلي‌ترين كاربردهاي وادكست باشد. بسياري از موسسه‌هاي آموزشي و دانشگاه‌ها دوره‌هاي آموزشي‌شان را به صورت وادكست براي دانشجويان و علم‌آموزان‌شان عرضه مي‌كنند.
روابط‌عمومي‌هاي نهادها و سازمان‌ها هم از امكان وادكستينگ در وب‌سايت‌هاي سازماني به عنوان ابزاري براي نوع ديگري از ارائه محتوا و برقراري ارتباط با مخاطب استفاده مي‌كنند. مثلا سايت سازمان جهاني يونيسف دركنار بخش اخبار متني و صوتي، فايل‌هاي ويدئويي را در بخش وادكست عرضه مي‌كند. همينطور سايت وزارت اطلاعات، ارتباطات و هنر كشور سنگاپور بخشي با عنوان وادكست دارد. شركت‌هاي تجاري هم گاهي براي معرفي بهتر محصولاتشان فايل‌هاي ويدئويي تهيه مي‌كنند و در قالب وادكست در اينترنت عرضه مي‌كنند. از جمله اينها مي‌توان به وادكست شركت بي.ام.و (BMW) اشاره كرد.
كاربرد وادكست به اين موارد محدود نمي‌شود و اين تكنولوژي در ساير حوزه‌ها از جمله ورزشي، هنري، تفريحي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي هم وارد شده است. وادكست باشگاه فوتبال آرسنال، وادكست راهنماي سفر به هاوايي و وادكست آنگلا مركل نمونه‌هاي ديگر از اين تكنولوژي جديد هستند.
علاوه بر تمام اين كاربردها، وادكست‌هاي شخصي هم دنياي گسترده‌اي دارد. اين روزها دوربين‌هاي فيلمبرداري ديجيتال، وب‌كم‌ها و دوربين‌هاي تلفن همراه با هزينه بسيار پايين در دسترس بخش قابل توجهي از شهروندان قرار دارد و ابزاري براي توليد فايل‌هاي تصويري آماتوري هستند. وادكست‌ها مي‌توانند يكي از محل‌هاي انتشار و عرضه اين فايل‌ها باشند.
وادكست‌ها ابزاري براي روزنامه‌نگاري شهروندي
آنچه تحت عنوان «روزنامه‌نگاري شهروندي» (citizen journalism) يا روزنامه‌نگاري عمومي از آن ياد مي‌شود مشاركت شهروندان به عنوان روزنامه‌نگاران غيرحرفه‌اي در توليد، عرضه و انتشار اخبار و محتوا در قالب‌هاي مختلف (متن، عكس، صوت، تصوير و غيره) به كمك تكنولوژي‌هاي جديد ارتباطي است. اين فرآيند جديد تحولات گسترده‌اي را در نظام ارتباطي سازمان‌هاي خبري ايجاد كرده و به تبع آن پيامد‌هاي اجتماعي- فرهنگي بسياري را به دنبال داشته است. وبلاگ‌ها، پادكست‌ها و تلفن‌هاي همراه ابزارهاي قديمي‌تري هستند كه شهروندان از آنها بدين منظور استفاده مي‌كردند تا محتواهاي توليديشان را با ديگران به اشتراك بگذارند.
اين‌روزها ميكروبلاگ‌ها و انواع ديگر رسانه‌هاي اجتماعي هم سروكله‌شان پيدا شده و اين حيطه را گسترده‌تر كردهاند. وادكست‌ها هم در همين راستا ارزيابي مي‌شوند و شهروندان حالا علاوه بر امكانات قبلي، امكان انتشار محتوا در قالب فايل‌هاي ويدئويي را هم پيدا كردهاند. اما عرضه و انتشار فايل‌هاي ويدئويي در اينترنت تنها در قالب و تحت عنوان وادكست انجام نمي‌شود. ايجاد سايت يا صفحه‌اي مستقل و شخصي در اينترنت شبيه آنچه براي وبلاگ‌ها و پادكست‌ها اتفاق مي‌افتد براي وادكست‌ها امر چندان مرسومي نيست. شايد به دليل دشواري فني و هزينه نسبتا بالايي كه ايجاد يك سايت- وادكست شخصي نسبت به يك سايت- وبلاگ شخصي دارد بيشتر صفحات اينترنتي كه با عنوان وادكست شناخته مي‌شوند متعلق به نهادها و شركت‌ها باشند و نه متعلق به كاربران عادي اينترنت.
بدين ترتيب شهروندان براي انتشار ويدئوهاي شخصي‌شان از كانال‌هاي ديگري كه در اينترنت فراهم است استفاده مي‌كنند. مهمترين بستر براي عرضه ويدئوهاي شهروندي سايت‌هاي به اشتراك‌گذاري فايل‌هاي ويدئويي هستند كه يوتيوب (YouTube) معروف‌ترين آنهاست. مدل ديگر، سايت‌هاي شبكه‌هاي تلويزيوني هستند كه بخشي را براي تصاوير ويدئويي شهروندان درنظر گرفته‌اند و حتي برگزيده‌اي از آنها را در بخش‌هايي از برنامه‌هاي رسمي‌شان پخش مي‌كنند. مثلا سايت شبكه خبري سي.ان.ان (CNN) در بخشي تحت عنوان آي.رپورت (iReport) اين روند را دنبال مي‌كند. هر چند شايد بنا بر تعريفي، اين مدل‌ها هم در مجموعه وادكست‌ها قابل طبقه‌بندي باشند، اما تحت اين عنوان شناخته نمي‌شوند.
از همين روست كه واژه وادكست كمتر از پادكست شناخته شده و جست‌وجوي آن در موتورهاي جست‌وجو نتايج به مراتب كمتري دارد. در واقع هر كدام از اين شيوه‌هاي انتشار محصولات تصويري كاربران اينترنتي دنياي گسترده‌اي دارند و در كنار وادكست امكان عرضه فايل‌هاي ويدئويي در اينترنت را فراهم كردهاند.
رويدادهاي مهم در تاريخ شكل‌گيري وادكست به نقل از ويكي‌پديا
۳۱ اكتبر سال ۲۰۰۳: شركت كانادايي «راكت ايس» كه در حوزه تهيه فيلم فعاليت مي‌كند پروژه مبتني بر وب سريال ويدئويي كمدي زامبي را در سايت DeadEndDays.com قرار داد.
اول ژانويه ۲۰۰۴: «استيو گرافيلد» ويدئو بلاگش را افتتاح كرد. گرافيلد در آن زمان پيش‌بيني كرد سال ۲۰۰۴ سال ويدئو بلاگ‌ها خواهد بود.
اول اكتبر ۲۰۰۵: «ترا، طبيعت جهان ما» به عنوان اولين ويدئو پادكست در حوزه طبيعت و يكي از نخستين وادكست‌ها آغاز به‌كار كرد.
۸ ژون ۲۰۰۶: «آنگلا مركل»، صدر اعظم وقت آلمان وادكست ايجاد كرد تا اولين سياست‌مدار طراز اول دنيا باشد كه از اين تكنولوژي جديد استفاده كرده است.
۱۶ دسامبر ۲۰۰۶: مجله تايم «You» يا «شما» را به عنوان شخص سال انتخاب كرد. اين انتخاب تايم به برجسته شدن نقش شهروندان در توليدات جديد رسانه‌اي با تكنولوژي‌هاي جديد و توليدكنندگان مستقل محتوا در وب از جمله وادكست‌سازها اشاره داشت.
آوريل ۲۰۰۷: دو شو تلويزيوني از نوع «گيم پنل» در انگليس به انتشار برنامه به صورت وادكست اقدام كردند.
۲۵ نوامبر ۲۰۰۷: در كانال تلويزيون وبي www.pod3.tv كه شوهاي ويدئويي را به صورت وادكست ارائه مي‌كند يك ورزشكار معروف انگليسي حاضر شد.
