اطلاع‌رساني درباره اطلاع‌رساني
سياوش شهشهاني - شرق
وقتي صحبت از جامعه اطلاعاتي و اينترنت است، يكي از مفاهيمي كه تداعي مي شود اطلاع‌رساني است. با اشاعه اينترنت و طلوع جامعه اطلاعاتي و با امكان دسترسي سريع و اسلوب‌مند به انبوه عظيم اطلاعات، وضعيتي پديد آمده است كه انسان خو گرفته به شيوه‌هاي متداول تبادل اطلاعات توان هضم و بهره گيري بهينه از اين وفور را ندارد. بي علت نيست كه توانمندترين استفاده كنندگان از اينترنت در همه جهان را اقشار جوان تشكيل مي دهند، اقشاري كه هنوز در حال آزمودن و يادگيري روش‌هاي ايجاد ارتباط با محيط اند و در تعريف فضاي ارتباطي خود مقيد به حدود و ثغور سنتي نشده اند. در آينده عموماً موفق ترين افراد جامعه كساني خواهند بود كه در مسير فعاليت خود بيشترين توانايي را در بهره گيري از امكانات جامعه اطلاعاتي بروز مي دهند، و موفق ترين ملل آنهايي هستند كه شهروندانشان بالاترين ميانگين توانمندي در اين زمينه را دارا هستند.
گذشته از دستاوردهاي شگفت انگيز انقلاب اطلاع رساني در زمينه‌هاي علوم، فناوري و خلاقيت‌هاي هنري، دستاورد فراگيرتر و نهايتاً عميق تر اين دگرگوني، توانمندسازي توده شهروندان عادي است. به عنوان مقايسه شهروندهاي دو كشور يا دو منطقه را در نظر بگيريد كه يكي به انواع مطبوعات، كتب و رسانه ها دسترسي دارد و آن ديگر همه اطلاعاتش را از كانال‌هاي محدود استرليزه شده دريافت مي كند. در جامعه اطلاعاتي بايد اين نسبت ها را چند ده يا چند صد برابر كرد. طبعاً هر گسترش امكانات ضايعاتي جانبي نيز به همراه خواهد داشت ولي نتيجه غالب و آماري، توانمندتر كردن عامه شهروندان و به تبع آن توانمندتر كردن مديريت برخاسته از جامعه است. هيچ شكي نيست كه جامعه اطلاعاتي شهروندان آگاه تر و توانمندتر مي پروراند و موازنه سنتي ميان شهروند و حكومت را برهم مي زند. حكومتي عاقل و بادرايت است كه از توانمندتر شدن شهروندان استقبال كرده و از اين شكوفايي توان ها براي پيشبرد جامعه و پاسخگوتر شدن خود به شهروندان استفاده كند.
در سال گذشته از دور يا نزديك شاهد برگزاري آخرين مرحله كنفرانس سران جامعه اطلاعاتي (WSIS) در تونس بوديم، آخرين مرحله از يك حركت چند ساله كه صرفنظر از انگيزه‌هاي پنهاني كه شايد بعضي برپاكنندگان آن در ذهن داشتند، يك شعار و پيام اصلي اش يافتن راهكارهايي براي پر كردن شكاف توانمندي اطلاع رساني ميان جهان پيشرفته و جهان رشد نيافته و در حال رشد بود. در تعقيب قطعنامه اين اجلاس قرار است امسال نيز يك اجلاس چهارروزه، ۱۱-۸ آبان، براي بحث پيرامون راهبري اينترنت در شهر آتن برگزار شود. اكنون وقت آن است كه به نارسايي‌هاي بارز اطلاع رساني در كشورمان پيرامون WSIS اشاره اي داشته باشيم و آرزو كنيم در دوره جديد پوشش خبري _ تحليلي از استاندارد بالاتري برخوردار باشد. كساني كه جريان WSIS را صرفاً از طريق رسانه‌هاي داخلي دنبال مي كردند اكثراً با دو نوع نوشته و گفتار روبه رو مي شدند، يك دسته انشانويسي‌هاي مبتذل، گنگ و نامفهوم كه معلوم نبود كوشش براي استتار سردرگمي نويسنده است يا صرفاً محصول نارسايي ترجمه، و دسته اي ديگر موضع گيري‌هاي به نسبت تند سياسي، اغلب به نقل قول از مسئولان و نمايندگان خود گمارده كشوري در WSIS. يادآوري چند نمونه از اين برداشت ها و حتي اشارات صريح در مورد جريان اجلاس فوق الذكر از مطبوعات آن زمان گوياي مقصود است:
۱- استكبار و استعمار كه حق كشي و غارت منابع جهاني پيشه اوست، اكنون اين عادت را به عرصه اينترنت نيز تسري داده و با در دست گرفتن منابع اينترنتي كه حق طبيعي همه بشريت است مانع پيشبرد اين فناوري در كشورهاي جهان سوم مي شود. ايران و كشورهاي همسو در اجلاس WSIS به مبارزه با اين جريان برخاسته اند.
۲- استكبار مي كوشد با استفاده از منابع اطلاع رساني سلطه فرهنگي خود را نيز بر جهان گسترش دهد. حق طبيعي ايران و كشورهاي همسو است كه با استفاده از حربه‌هاي فيلترينگ و كنترل در برابر اين كوشش كه در لباس آزادي بيان و ارتباطات ظاهر مي شود مقاومت كند.
۳- بعضي مسئولان حتي رده بندي دقيقي از مواضع بلوك‌هاي مختلف سياسي جهان در رابطه با پيشنهادهاي مدل‌هاي راهبري اينترنت در مصاحبه‌هاي شان ارائه كردند، مثلاً آمريكا طرفدار بي چون و چراي آيكان و نظام فعلي معرفي شد، جامعه اروپا طرفدار يك مدل ديگر، و كشورهاي جهان سوم طرفدار برجسته تر شدن نقش سازمان ملل و ITU.
۴- در پايان اجلاس نوشته شد كه آمريكا با قلدري مانع از ايجاد دگرگوني ريشه اي در نظام اينترنت شد، با اين حال نمايندگي كشور ما موفق شد با حضور مؤثر و درايت خاص، امتيازات مهمي را براي كشور كسب كند.
اين تصوير از WSIS از نظر برداشت ساده انديشانه و از نظر اطلاع رساني نادقيق و دور از واقعيت بود. صدها ساعت بحث دقيق، موشكافانه و كارشناسانه ميان سه بخش مستقل شناخته شده در اجلاس، يعني بخش دولتي، بخش خصوصي و جامعه مدني (شامل اقشار دانشگاهي، فني، حقوق شهروندي و....) قبل از آغاز رسمي اجلاس، انعكاسي در مطبوعات ما نيافت. اجلاس پيشين در ژنو دولت ها را موظف كرده بود امكان مشاركت گسترده و آزاد بخش خصوصي و جامعه مدني را در آماده سازي و شركت در WSIS فراهم كنند. آنچه به عنوان «موضع ايران» عرضه شده محصول كدام مشاركت و كدام كار دقيق كارشناسي بود؟ به واقع كدام نيروي خارجي مانع پيشرفت ما در زمينه فناوري اطلاعات شده است؟ آيا اينترنت نيز مانند نفت يك نعمت طبيعي است كه از منابع زيرزميني ما استخراج شده و استعمارگران آن را به يغما برده اند؟ آيا موضع گيري تند سياسي در جرياني كه ما در آن از هيچ پشتوانه و قدرت عيني برخوردار نيستيم كاري بخردانه است؟مطبوعات ما مي توانستند اينها و ده ها سئوال ديگر را مطرح كنند كه نكردند. گاهي اوقات به نظر مي رسد جنبه‌هاي فني اينترنت و جامعه اطلاعاتي در بعضي خبرنگاران چنان خوفي ايجاد كرده است كه اغلب به گزارش منفعلانه گفته‌هاي متخصصان و مقامات بسنده مي كنند. ولي جامعه اطلاعاتي پديده اي كثيرالبعد و فراي پاره اي اطلاعات فني است.
